Google This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct to make the world's books discoverablc onlinc. It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc publishcr to a library and fmally to you. Usage guidelines Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. Wc also ask that you: + Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for personal, non-commercial purposes. + Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc use of public domain materials for these purposes and may be able to help. + Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. + Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie. About Google Book Search Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb at |http : //books . qooqle . com/| I ^ y ( b CL.<^fc*- 3S5- r Prof. Gmns HolbrookG -■^ ^- 57&' J^ T?1:.UCEETr^CAEI DE E E EUM N AT UE A LIBRI SEX. EDIDIT ' : ■^ j ^ ADOLFHUS BRIEGEB. LIPSIAE IN AEDIBU8 B. G. TEUBNEBI. MDCCCXCrV. LIPSIAX: TT7IS S. G. TSUBNEBI. r LITTEEAEUM UNIVERSITATI -3 00 I O FEIDBRICIANAE HALEN8I CUM mTEBEEaENSI CONSOCIATAE A. D. IV NON. AUG. ANNI MDCCCXCIV SAECDLAEIA ALTEEA CELEBEANTI GRATULANTUR GYMNASn CIVICI HALENSIS COLLEGAE VOTORUM INTERPRETE ADOLFHO BBISGEBO. ( - 1I-3.9. PROLEGOMENA. Carmen Lucretianum cum et proximo saeculo et huius saeculi primis lustris ab hominibus omni vel rerum vel artis notitia destitutis aut temerariis vel stolidis incredi- bilem in modum corruptum esset, restituit felicissime vir et ingenio et doctrina unus omnium princeps Carolus Lachmannus. iam cum pectus hortetur ut in huius viri laudes me effundam^ succurrit illud ab omnibus probatum^ Lachmannum laudare velle ambitiosum esse. quod qui primus dixit lacobus Bernaysius anno MDCCCLII carmen de rerum natura ^recognitum', ut ipse modestissime dicit, edidit sumptibus Teubnerianis. qui vir, quo erat acumine quaque et sermonis Latini et philosophiae scientia^ ut tempore proximus a Lachmanno fuit; ita etiam meritis ab eo esset proximus^ nisi nimis brevi spatio interiecto unici viri auctoritate praegravante suo ipse iudicio inter- dum non tantum quantum par erat tribuisset. quod ei accidisse nemo^ opinor; mirabitur^ qui ipse senserit^ quam difdcile esset recenti illius paene divini ingenii admiratione ab eo dissentire. itaque Bernaysium censeo vel maxime laudandum esse in eis^ quae a Lachmanno discedens emen- davit; excusandum vero^ si quando vel cum Lachmanno vel cum aliis vel solus erravit. quodsi perseverasset in Lucreti perscrutandi emendandi interpretandi studio^ non dubito quin eo perventurus fuerit^ ut magnam negotii partem absolveret. cum vero ille se brevi post totum ad alia studia dedisset^ in stadium paene desertum ingressus Hugo Munro Britannus magnam sibi peperit iustamque laudem; qui anno 1866 primum Lucreti carmen edidit VI PEOLEGOMENA. ciim praefatione. secuta est quattuor aimis post maior editio cum commentariis duobus et interpretatione Anglica. de cuius libri yirtutibus quid mihi Yideretur ante hos plus Tiginti annos in Bursiani annalibus, qui inscribun- tur Jahresbericbt uber die Fortscbritte der klassischen Altertbumswissenscbafty a. 1873 p. 1098 — 1129 exposui. postbac^ quae in Bursiani annalibuSy qui nunc ab Iwano Mullero eduntur, scripsi, annalium Lucretianorum yocabulo significabo. iam eonmi; quae ibi scripsi de Munronis meritis^ sununam brcTiter comprebendam. Munro cum quattuordecim eorum Lucreti carminis codicum, qui in Italiae urbibus asserrantur^ aut diligenter perscrutatus esset aut certe inspexisset itemque veteres libros impressos tantum non omnes cognosset et non pauca ex bis fonti- bus utilia bausisset^ a Bemaysio plus trecentis quin- quaginta locis discessit^ t. Poll. in pbiloL XXV 497^ Leidensium auctoritatem a Lachmanno spretam centum fere quinquaginta locis restituit^ utrumque multo saepius recte quam falso^ y. ann. Lucret. 1873 p. 1104 sqq. idem aut ex alioriun coniecturis a Lachmanno yel neglectis yel damnatis aut suis ipse inyentis non pauca^ quae cor- rupta erant^ sanayit. ubi errayit^ quod non raro accidit^ ut bomo yenia dignus est Quarto loco inter Lucreti editores numerarem Fride- ricum Bockemullerum, nisi ipse testatus esset se his adnumerari nolle. id se agere dixit^ ut eis^ qui post se carmen de rerum natura edituri essent^ suppeditaret^ quae multos per annos in studiis Lucretianis yersatus inyenisset huius in yiri ingenio tanta fuit repugnantia^ ut maiorem non facile in ullo homine inyenias. nam cum capitulorum ordinem in libris manuscriptis turbatum non raro acumine eximio indagasset et quo quicque transponendum «sset perspexisset^ idem non modo de carminis origine fabulas narrayit prorsus incredibiles^ sed in textu quem yocant constituendo saepissime yel in sanissima quaeque saeyiit quasi furore abreptus et omnia foedissime turbayit. yelut in libri alterius yersibus 167 — 176 haec scripsit: At qui- J PROLEGOMENA. VE dam cmtra haec ignari, materiai nafuram non posse deum sine ntmine reddi (?), tanto qpere . . mutare . . fruges- qm creare, et iam cetera (mortalis quae suadet adire . . et res per veneris blanditer saecla, prqpagem) ne genus occidat humcmum atque horum omnia causa, constituisse deos cum fingunt, omnibu' re^us . . videntwr. ex hoc uno exemplO; nisi fallor^ perspici potest^ quam fuerit Bockemullerus a sermonis latini notitia . infirmus^ quam ignarus artis criticae legum, quam omni pulcri sensu destitutus. neque tamen eius liber non erit utilissimus ad Lucreti carmen emendandum; si modo quis caute et prudenter utatur et didicerit ex aliorum erroribus discere. Ex eiS; qui post Bockemullerum Lucretium ediderunt^ nemo tantum praestitit^ ut hoc loco videatur nominandus esse. neque tamen desunt^ qui cum partes carminis ederent; de his emendandis meruerint: lanum Woltjerum Batayiim dico^ qui excerpta ex Lucreti carmine emendata exhibuit in Sertis Romanis quae inscripsit^ et Samuelem Brandtium^ qui idem fecit in Eclogis poetarum Latinonmi; quas edidit Lipsiae in aedibus Teubneri a. 1881. Non pauci praeterea viri docti in dissertationibus inauguralibus aut in libellis yel scholasticis vel academicis aut aliis in scriptionibus de eis rebus scripserunt; quae ad Lucretiana studia pertinerent. ex quibus alii carminis locos^ qui aut corrupti essent aut pro corruptis haberentur^ emendare conati sunt^ alii in rebus explicandis viam ad carminis partes quasdam melius interpretandas munire studuerunt^ alii de Lucreti elocutione quaestiones institue- runt^ alii denique de eius vita atque opere si quid invenire possent experti sunt ex quibus non pauci ea praestite- runt, quae neminem carminis Lucretiani -editorem ignorare par sit. quos enumerare cum non huius loci sit^ satis erit^ opinor, si in eo quem subiecturus sum lectionum varietatis conspectu indicavero^ ubi ea quisque^ quae aut probanda aut certe afiTerenda visa erunt, scripserit. lam si hoc loco de meis ipse studiis Lucretianis dixerO; necessitatis excusationem spero mihi paratum iri. Vm PROLEGOMENA. nam^ ut alia praeteream^ nonne necesse est eis me respon- dere^ qui fortasse quaerent^ qui factum sit^ ut^ cum ante paene viginti annos poUicitus sim me carmen de rerum natura editurum esse dupliciter^ ut altera editio textum exhiberet commentario instructum^ altera purum, nunc demum promissi partem praestem? quod si quis quaerat^, respondeam inde hoc factum esse^ quod quo maiore studio ad negotium susceptum me darem^ eo maiora et diffi- ciliora mihi occurrerint^ quibus non ante perpurgatis id quod deberem praestare non possem. quae yero illa fuerint^ mox demonstrabo. nunc de meis scriptionibus absolvam. ego cum duodequadraginta per annos quot- annis ad Lucretium legendum reverterer et perscrutan- dum^ in prioribus quattuor libris quae inveni, communicavi cum Francisco SusemihliO; viro et de Lucreti carminis emendatione et explicatione et de meis in ea re studiis optime merito. qui, quod uterque nostrum scripsit, utrius- que nomine subscripto edidit in his philolologi tomis: XIV 550—567. XXin 455—472, 623—643. XXIV 422—453. XXIV 67—91. XXVH 28—57. XXIX 417—447. XXXn478— 489. XXXIH 431— 448. idem ego inde ab anno 1873 usque ad annum 1889 omnia quaecunque de Lucreti vita ingenio doctrina, de carmine eius vel emendando vel interpretando, de sermone Lucre- tiano atque de artis metricae legibus quas probaverit a viris doctis disputata sunt, quae quidem consequi potuerim^ recensui in annalibus Lucretianis. quo in negotio habui quod sequerer luculentum Friderici Pollii exemplar, qui in philol. t. XXV 480—530 et XXVI 294—345, 524—565 eos libellos et dissertationes recensuit omnes, quae ad Lucretiana studia* pertinentes inde ab Lachmanni et Ber- naysii editionibus usque ad annum 1866 prodierant. qua in recensione summa diligentia, summo labore, summa denique iudicii sanitate rem ita gessit, ut quicunque his studiis se dederunt, plurimum se ei debere gratissimo coniiteantur animo. Ipse vero cum per tam longum mortalis aevi spatium PROLEGOMENA. IX in Lucretium quantum possem intellegendum et corrigen- dum carminis textum operam insumerem; fieri non potuit quin magis magisque in singulos annos perspicerem eius fundamenti quo omnis emendatio carminis, omnis interpretatio sustineri deberet^ alteram partem egregie iactam esse ab Lachmanno^ alteram vix inchoatam. nam cum eorum^ quae ab grammatico exigerentur, in viri eximii clarissimo opere nihil fere desiderari viderem; saepissime in eis vidi erratum^ quae sine rerum notitia atque perspicientia intellegi non possent. qua in re non est, cur quis Lachmannum vituperet. qui Tir summus cum certum quoddam studiorum iter ingressus esset^ erant quae aliis explicanda et perpurganda relinquere cogeretur. itaque ipse in extrema commentarii prae- fatione ^licet mihi' ait Hn spe laeta certaque iinem facere praefandi^ qua ductus futurum auguror ut Lucretii carmen interpretatione doctiore illustretur^^ quam videlicet expectabat a Garolo Steinhardto^ nonnulla spe etiam in Reisackeri studiis posita. Hnterim' inquit ^ut poterimus perpoliemus hoc carmen'. sed factum non est^ quod speraverat carminis Lucretiani restitutor. nam Stein- hardtus mox totum se dedit Platonicis studiis et ne Reis- ackerus quidem plus duo capita doctrinae Epicureae a Lucretio tractatae exposuit. itaque cum post Gassendum nemo ad universam Epicuri physiologiam ex fontibus ipsis hauriendam et penitus explicandam aggredi ausus esset^ nihil relinquebatur^ nisi ut ipse qiiid in ea re ef&cere possem experirer. sunt vero naturae rationis Epicureae ftmdamenta longe maiore ex parte iacta in ea epistula, quam Gargettius ad Herodotum dedit. id igitur vidi mihi negotium impositum^ ut hanc epistulam perscrutarer et pro yirili parte emendarem. commentarii et critici et exegetici extremam partem edidi anno 1882 in libello scholastico Halensi^ qui inscribitur ^Epikurs Brief an Hero- dot, Par., 68 — 83, ubersetzt und erlautert von Dr. A. Brieger*. in his vero studiis cum versarer, opportunis- sime accidit quod Hermannus Usener cum ceteris Epicureis X PROLEGOMENA. tantum non omnibus epistulam illam edidit in eo libFo^ qui ^Epicurea' inscriptus anno 1885 impressus est in aedibus B. G. Teubneri. qui iiber cum alia bona habeat plurima^ tum illud prae ceteris^ quod optimorum codicum iectiones uno in conspectu inspiciendas proponit. scripsl igitur hac Useneri opera adiutus anno 1888 dissertationem de atomorum Epicurearum motu principali^ quae inserta est dissertationibus philologicis Martino Hertzio dedicatis. denique nuper^ L e. proximo anno^ Epicuri de animi animaeque natura doctrinam explicui libello scholastico Halensi. si quae praeterea scripsi de Lucreti carmine^ mentionem faciam ubi res postulabit. lam ut appareat necesse fuisse de rerum natura carminis emendationi pro fundamento substruere physiologiae Epicureae cognitionem^ paucis locis ex magna copia depromptis demonstrabo et Lachmannum et alios eam ob rem saepe peccasse^ quod res^ quas explicat Lucretius^ aut non perspexissent aut ad eas parum attenderent. initiunoL faciam ab versibus iibri I 622 et 625^ ubi quot viri docti Lachmanni; quem Bernaysius secutus est, errorem convi- cerint^ apud Pollium videas in annalibus iliis Lucretianis quos supra laudavi. cum enim Lucretius inde a versu 593 — ubi sane lacuna est — usque ad versum 621 de ato- morum partibus minimis disputarit^ quae ita ut separari non possent naturam corporis explerent i. e. atomos ex se constituerent^ ita pergit ut dicat^ Menique si minimas in partis' (atomorum^ non in atomos tantum) rerum natura res resolveret, futurum esse ut nil ex eis reparare posset, propterea quod quae nullis partibus auctae essent — ut atomorum partes minimae — , non possent ea habere, *per quae res quaeque gerantur'. quae Lachmannus ita non intellexit^ ut Lambini inventum probarit pro si ni et pro nullis multis scribentis. neque melius idem rem gerit in loco sane difficillimo II 100 — 107, ubi male distinguendo efficit ut poeta saxa et ferrum magnum per inane vagari dicat: quo in loco quae vitii sedes esset docui ann. philol. 1875 p. 627, profectus ab ipsius Epicuri verbis. PROLEGOMENA. XI quae sunt in epistulae ad Herod. par. 43^ quae deinde emendavi in libello scholastico Halis a. 1884 edito p. 16 not. libelius inscribitur: Die Urbewegung der Atome bei Leucipp und Demokrit. in alterius libri v. TlSBernaysius peccat^ cum scribit eadem ratio disterminat omne, ignorans quae sit Epicuri de mundorum et multitudine ^t diversitate doctrina. ceterum in eadem voce iam ante erravit, in 1. I v. 1093 omne inter caeli terraeque ruinas in inane profiindum abire dicens^ quasi id ipsum inane profundum non eius quod omne est pars sit. neque minus re parum perspecta errore lapsi v. 381 animi ratione mutare ausi sunt Lachmannus Bemaysius Munro: quod animi ratione verissimum est: nam non possunt oculi naturam noscere rerum^ animi ratio potest, cf. IV 362 — 369. — praeter id caput quod est de atomorum motu, baud scio an plerisque^ qui Lucretium emendare studuerunt^ nullum obscurius fuerit^ quam illud quod de animi animaeque natura est: de quo me data opera disputasse iam supra docuL quam disputationem qui legerit^ facile eis veniam dabit^ qui aut secuti librorum auctoritatem aut eam spementes ammam pro animo, animum pro anima scrip- semnt^ quod a non paucis factum est his 1. III versibus: 43. 237. 309. 678, itemque 1. V 524 et 528, de qua re in lectionum conspectu, quem subiciam, quantumopus erit dicam. de ceteris ad hoc genus pertinentibus vel de ea quam attingere visum est parte eorum iam secundum librorum et versuum ordinem dicam. — 1. III v. 282 non offenderunt in eo quod est aliis] v. 289 probavit Lachmannus primus, nescio qua eiegantiae specie deceptus, illud Lambini oculis acribus, cum in libris sit acrius: quod utrumque declarat eum non perspexisse, quid Lucretius doceret, cf. philol. XXVII 36. — 1. IV V. 793 Lachmannus abicere maluit quam iam ante saecula ab aliis correctum retinere: quodsi teneret, quae Epicums de sensibili tempore (alad^r^tbg ei %()di/off est) docuit; retinuisset, cum praesertim videre deberet medio versu sublato rationalia tempora inepte opponi tempori. 1. V 419 sq. dicit Lucretius certa quaedam Xn PROLEGOMENA. corpuscula si convenerint, fieri magnarum rerum exordia saepe. quis credet Lachmannum pro sa^e semper scrip- turum fuisse, si ex ep. ad Pythocl. dat. par. 89 didicisset multa eiusmodi mundorum exordia interire, antequam perficerentur? cur denique negavit 1. VI v. 446 Lucretium dicere potuisse asperiora principia eodguis modis comprensa nubes efficere, nisi ignoraret, quae esset apud Democritum et eos qui a Democrito profecti essent trlg xat& fiiKQOv 6vvdtl;£cto, demonstravi philol. XXV 62. praeterea ibi docui Lucretium^ si, ut soleret, dilucide scribere vellet, addere debuisse^ colores qui rebus essent; mutari non posse^ quin res ipsae mutarentur. num igitur Lucretius peccavit? mi- nime: nam est in libris antiquis non in omnis, quod primus scripsit is, qui Florent. 31 descripsit, sed et omnis. vereor ne contra artem sit duabus litteris mutatis eHQcere ut Lu- cretius plus uno nomine peccasse videatur. excidit vero versus in hanc sententiam conceptus: et omnes (res dum cHium capiunt, mutari ipsae quoque dehenty. Peius etiam Lachmannus rem gessit II 899 sqq. (902 sqq. Lm.). in Leidensibus haec scripta sunt: deinde ex sensilibus qui sensUe posse crea/ri constituunt porro ex aiiis sentire smti, moUia cum faciunt Hic LambinuS; quem tantum non omnes .secuti sunt^ rectissime suetis^ Lachmannus: deinde ea, seminibus qui . . . suetis, moUia iam faciunty utrumque infelicissime. nam cum id ipsum agatur ut de- monstretur sensUia non ex sensilibus creari possC; vocem sensUibus tentare non erat sani iudicii; recte igitur P **♦ XXVI PROLEGOMENA. Mr. haec verba retinent; et mollia cum faciunt per se non minus recte se habet^ est enim nostrum ^indem (sive dadurch dass) sie sie weich machen^ sivC; weich sein lassen'; male igitur Bern. scribit moUia conficiunt apparet deesse^ quid illi reddant corpora prima, mollia cum fa- ciant; quod ita in aperto est^ ut et Christius p. 17 et Goeb. quaest. Lucret. p. 14 et Munro itemque SusenL et ego in eo consenserimus excidisse hoc^ eos semina rerum mortalia reddere, cf. philol. XXV 76 sq. Poll. philoL XXVI 323. quodsi simplicissimum quicque optimum solet esse, quam falsum sit hic remedium litterarum mutandarum a Lachmanno adhibitum manifestum est. tertium afferam exemplum non minus luculentum. in L III v. 758 sq. est in codicibus: sic animas hominum dicent in corpora semper ire humana eis, quae praecedunt inde a V. 739 — ad v. 757, docetur absurde credi animas, im-' mortales quae sint, migrantes ita intrare in hominum et bestiarum corpora, ut pro sui quaeque corporis naturai mutetur. reliquum erat, ut obici sibi fingeret poeta posse| ita sese rem habere, ut mutatione opus non esset, cum; scilicet in suum quaeque anima corpus intraret. et id ipsum dictum fuisse a Lucretio testatur versus 761, de quo postea. sed extat aliud certissimum signum poetam non de hominum animis solorum locutum esse, nam, ut dixi, in libris est sic animm. quid igitur faciunt, qui hoc sic in sin mutant Marullus et nuper Lm.B. Mr.? sen- tentiam corrumpunt; cum efQciunt ut parum attendisse videatur Lucretius, quippe qui non viderit non de homini- bus solis sed etiam de ceteris animalibus sibi dicendum fuisse. Sunt in eis coniecturiS; quibus Lachmannus, paene dixi vacui horrore quodam ductus, hiantes lacunarum quasi fissuras non explevisse sed oblinendo occaecasse putandus est, nonnullae eiusmodi, ut virum ingenio, quo praeter omnes florebat, abusum existimes, ea scribere satis habentem; quae Lucretio certe non indigna esse putaret; cf. comm. ad VI 47, ubi ipse testatur se ita rem egisse. PROLEGOMENA. XXVH afTero praeterea haec duo exempla ex satis magna copia: V 1013 sq., ubi pro eo, quod in libris est (mtdier cofir cessit in tmim) cognita sunt: conubium scripsit Marullo- que^ qui quid excidisset perspexerat^ se paene irasci dicit^ quod com^um scribendum esse non viderit, et I. VI 691, ubi, lacuna ne relinqueretur, pro (ha>c ire fatendumst et penetrare) mari penitus res cogit aperto ponere ausus est maris penitus percocta in apertum, Est vero non omnium lacunarum una eademque origo. nam cum plerasque ita ut supra dixi ortas esse verisimile sit; sunt etiam; quas iam in eo exemplari quod Ciceronis cura effectum est, fuisse existimandum sit; vidit enim omnium primus Lachmannus in Lucreti libris extare ver- sus, qui cum antiquiorem alicuius sententiae formam ex- hiberent, iniuria ab Cicerone yel ab eo, quem in carmine emendando adiutorem habuisset; conserrati esse videren- tur; cf. quae scripsit in comment. ad III 1031 et ad y 1230. et recte quidem Lachmannus talia accidisse docet, quamquam in iltis duobus versibus errat: extant vero atii eiusmodi versus hi potissimum: 11 189. IV 476 , 524. V 1315. VI 324. sunt praeterea versus, quos accuratius inspicienti appareat relliquias esse versuum a Lucretio dam- natorum; quo in numero hi sunt: I 321, 864, 878. III 298, 444, 741, 760. IV 50 sqq. 781 sqq. VI 47, fortasse etiam VI 1261. praeter hos seclusi duos versus, III 412, 699, quos poeta adscripsisse videretur, cum parum attenderet: possis putare etiam versus 993 1. V similem esse originem. Neque vero illud quod docui occurrere in Lucreti carmine locos, quibus de eadem re varium in modum disputaretur, intra singulos vel binos ternosve versus se continet sunt tota capitula, quae Lucretius editori ei- cienda reliquerit, postquam eadem de re meliora quae viderentur scripsit. sic otim docui, postquam poQta, ea scripsisset quae 1. I versibus 56 — 134 et 140 sqq. con- tinerentur, eos versus quibus post Veneris invocationem ad naturae rationem explicandam transisset, 44 — 55 (50 — 61 Lm.), retentos noluisse, cf. infra. neque aliter XXVIIl PROLEGOMENA. mihi iudicandum videtur de priore argumentatione; qua Helenae raptum bellumque Troianum non per se esse de- monstratur^ I 458 — 464. quam sine dubio delere voluit poeta^ postquam de eadem re et subtilius et elegantius dixit eis versibus qui sequuntur. nam ut recte Stueren- burgiuS; de carm. Lucret. 1. L disputans in act. soc. phiL Lips. n p. 392 sqq.^ aliquid interesse docet inter utriusque loci argumentum; ita puto Epicuro pro captu eius, quem novimuS; non tantum potuisse interesse videri inter has duas argumentationes^ ut utramque explicaret^ sed Lucre- tium bis periculum fecisse eiusdem rei explicandae. itaque vv. 458 — 464 non post 465 — 476 colioco sed secludo. idem existimo factum esse in eis locis qui sunt II 1101 — 1139 et 1142 — 1145, de quibus v. infr.; et in his duobus libri tertii locis, qui sunt 463—471 et 488—503, quo- rum altero animus ut sit mortalis inde sequi demonstrat poeta, quod corporis morborum contagiis turbetur, altero idem ita docet, ut id in comitiali morbo fieri videamus. nullo enim modo credere possum poetam, postquam hanc unius insignis morbi quasi picturam absolvit, etiam hunc priorem locum multo minus elaboratum legi voluisse. iam huius loci argumentum cum ex parte certe idem sit quod versuum 590 — 604, quaerendum videtur possintne hi ver- sus, quos ab eo ubi extant in libris loco alienos esse plures iam viri docti viderunt, ita retineri, ut alium in locum transferantur. et transtulit Christius probante BockemuUero et Susemihlio, philol. XXVII 45, post v. 577 (579 Lm.); non prorsus inepte illi quidem, neque tamen satis apte, opinor. itaque suo loco retentos seclusi. per- suasum habeo poetam, si opus perficere licuisset, eos non quidem eiecturum fuisse, sed tamen mutaturum, ne hoc quod dicit finis dum vitae vertitar intra, quippe quod in aliis quoque argumentationibus valeret, retineretur. in eodem libro cur vv. 189 — 195 secluserim, infra videbis. mire ea quae semel dicenda erant bis dicuntur in ea libri IV parte, quae est de simulacrorum in somniis motu qui videtur, et in ea, quae est de furore amantium. si a PROLEGOMENA. XXIX versu 1053 transilies ad versum 1078 et a v. 1085 ad v. 1089; iustam habebis sententiarum continuationem. haec puto primum scripta esse a poeta^ deinde ei visum esse pluribus ea persequi/ quae versibus 1078 sqq. dixerat. itaque scripsit, ni fallor, vv. 1054 — 1077, pulcherrimos illos quidem, sed qui neque illis octo versibus apte prae- mittantur neque eorum loco in carmen inseri possint, cum id; quod v. 1081 sqq. dicitur, poetam abiecturum fuisse credibile non sit. quid vero versibus 1086 sqq. fiet, qui neque suo loco ferri neque in alium transferri possunt? nonne apparet haec recte se habuisse, si tale quid ante- cedebat .... errant incerti manibus tum (vel cum) corpore toto, ergo hic habemus loci relliquiaS; qui, postquam poeta versibus 1052 sq. et 1079 sqq. de eadem re aliis verbis scripsit, in carmine retineri non debuit. Sunt vero etiam loci, quos, cum argumentationes conti- neant non etiam alio loco occurrenteS; tamen secludi opor- teat, cum non habeant, ubi apte coUocentur, quippe qui, ut ait LachmannuS; seorsim a carminis continuitate scripti sint. docet hoc de versibus 1. II 522—528, ffl 350—395, V 1092—1147 (1105—1160 Lm.), et de his quidem falso, ut infra demonstrabo. ne de I. II versibus 167 — 183 ei assentiri possum, nam ipse poeta docet eis verbis quae dubitationem nullam admittant, se hanc digressionem eis quae de motibus disputet interposuisse: redit enim ad propositum his verbis: nunc, id quod superesty de motibus ea>pediemus, non minus mireris, quod Lachmannus I. V vv. 110 — 236 secluserit, cum poeta praefatus sit se, ante- quam de futuro mundi interitu doceret, demonstratunim esse non esse impium talia credere. recte vero Lach- mannus seclusit 1. IV 804—838 (822—857 Lm.) et 1. V 1078—1091 (1091—1104 Lm.). his locis fortasse pote- ram addere, de quibus supra disputavi, vv. III 463 — 471. praeterea nonnulli sunt loci, quos aut primus aut cum primis seclusi: quod quibus rationibus ductus in singulis fecerim, in altera hulus praefationis parte docebo. sunt autem hice loci 16—9, 130—139 (136—145 Lm.), XXX PROLEGOMENA, 992—995, m 337—349, 632—667, 840—858, 909— 915, IV 307—346, 525—531, 688—703, V 842—864. accedunt I. VI w. 833—840 et 941—943. In eonim carminis membrorum numero, quae seclusi, sunt quae alii alio transponendo carminis continuitatem se restituere posse sibi visi sint. inter quos Adolphus Kannengiesser nominandus est, qui de Lucretii versibus transponendis scripsit Gottingae 1878. ego vero hoc utique tenui, ut, sicubi dubium esset rectene aliqui versus alium in locum transferrentur necne, secluderem potius quam alio migrare iuberem. nam cavendum yidebatiur, ne longius quam et opus et par erat, a tradito argumentationis ordine recederetur. quod cavi cum alias tum in libri tertii media parte, ubi Susemihlius nullum fere disputationis membrum suo loco retinet, ita tamen, ut ipse duplicem esse apte partes disponendi viam concedat, philol. XXVn 49 sqq. itaque ego, ut in re incertissima — nam aliud poterat dia- lecticus in partiendo et disponendo sequi aliud poeta — ibi a locis transponendis me abstinui, nisi quod Lach- mannum secutus sum w. 686 — 689 inter 694 et 695 inserentem. sunt vero etiam aliae nonnuUae in illo libro transpositiones ab omnibus probatae, de quibus hic dici opus non est. Plura in ceteris libris transposui, aut Susemihlium Bockemullerum Bergkium Munronem Stuerenburgium alios secutus aut ipse rei auctor. scias vero me versuum trans- positionum antiquitus ab omnibus probatarum ne hic quidem mentionem facere. in primo igitur libro cum Stuerenb. et Bkm. w. 205 sqq. post 214 — in transpositionibus Leiden- sium numeris utor, qui iidem sunt Lachmanniani — trans- posui, ne capitulo iusta clausula deesset. item 577 — 583 ante 551 collocavi, argumentis a Susemihlio in philol. XXIII 625 sq. prolatis ductus. in altero libro w. 454 et 455 locum mutare iussi, item 464 — 477 inter 454 et 456 collocavi, 655—659, 680 post 651, 817—825 ante 795, 923 ante 915, 1139 sq. post 1143, w. denique 1168 sq. post 1172, quarum omnium transpositionum neque minus PROLEGOMENA. XXXI earum^ quae in reliquis libris extant; et auctores et rationes infra suo quaeque loco relata invenies. in 1. IV transposui haec: 45 — 48 ante 26, 127 sq. post 41, 51—53 post 43, 230—238 post 97, 129—140 post 109, 168—173 post 140, 174 sq. inter 125 et 143 inserui. 858—876 post 906 coUocavi, item 1039 sq. post 1036, 1124 denique ante 1123 posui. in 1. V 175 sq. ante 174 collocavi, 273—305 post 260 posui, 534—563 eis subiunxi, quae vv. 495 — 508 de terra et ceteris mundi membris dicuntur, versum 693 ei antecedere volui, qui est 692, v. 975 in suum locum i. e. post 965 reposui, w. 1131 sqq. versui 1126 subieci, item versum 1342 versui 1343. in sexto denique libro vv. 366 sq.. ante v. 365 coUocavi, 400 — 403 post 405, 781 sq. ante 777 posui. Praeter omnia vero remedia, quae ad loca corrupta sananda adhibentur, id genus in cotidiano usu versatur, quod est in litteris verbisque mutandis: de quo multa a me dici opus non est. constat enim inter omnes qui non aut vani aut temerarii sunt, quo meliores codices slnt, ex quibus textus hauriatur, eo artioribus finibus verborum mutandorum licentiam continendam esse. atque Leidenses si bonos codices dicere non audeas, mali certe non sunt vocandi. itaque eiusmodi res, quae ferri nullo modo possint, cum in allis carminis partibus plures in aliis pauciores inveniantur, universam illorum codicum condi- cionem si spectamus, non nimis multae sunt. habet autem correctio in eis locum, quae aut mutari necesse sit aut quae eiusmodi sint, ut lenissima mutatione ex eis id red- datur, quod et per se melius sit et poetae ingenio et arti magis conveniens. hoc igitur vel maxime vitandum est, ne una mutationis facilitate inducti ad coniecturas descen- damus. neque minus videndum est, ne, si modo sententiae satis fiat, licentius grassemiu* plus singulis vel binis syllabis aut verbis' mutandis: certe plura mutare haud scio an non liceat nisi in locis corruptissimis, quo in genere omnino correctione abstinuisse melius fuerit. qua ubi abstinui, crucis signum posul XXXII PROLEGOMENA. Sunt autem duae res, quibus post Lachmannum Lucreti editores quasi in patente iicentiae campo non raro effusius currentes ceciderunt. cum enim Lachroanni ingenio factum esset, ut quid in quaque archetypi pagina scriptum fuisset et quo cuiusque paginae loco quisque versus exti- tisset sciri posset; cumque idem demonstrasset nonnuUarum paginarum partes infimas rescissas fuisse^ nonnulli yirl docti in versibus, quos in eiusmodi archetypi locis scrip- tos fuisse ratione subducta invenerant; ne audacissimis quidem mutationibus abstinendum putarunt^ ea nonnun- quam immutantes, quae sanissima esse post intellectum est. aliam peccandi opportunitatem glossematum suspicio dedit; ad quam sunt qui nimis facile confugere soleant. est autem in toto carmine ne unum quidem glossematis vestigium certum. in quo genere vir aiias acutissimi iudicii et summae prudentiae Bernaysius prae ceteris peccavit insigniter, cum praef. p. XI scripsit 1. II v. 42 Epicuri esse glossema ab initio ad suhsidiis adscriptum, quasi quemquam omnino ad carmen Lucretianum legendum ad- gressum esse credibile sit, qui quid essent siibsidia igno- raret. iam puto neminem miraturum esse, quod infra eiusmodi inventa, in quibus nimia sit licentia; pleraque ne commemoraverim quidem. haec de legibus, quas potissimum in carmine emendando secutus sum. Quo in negotio pluribus locis non mediocriter adiutus sum epistularum commercio, quod mihi cum Carolo Gius- sano fuit Mediolanensi, viro ut imprimis docto et acuto ita humanissimO; qui cum propediem Lucretium cum commentario Italice scripto ab se editum iri mihi per litteras nuntiasset, communicavimus inter noS; quid de locis non paucis sentiremus. cuius viri assensum cum plurimi faciam, non raro nomine eius adiecto a me indi- cari videbis. In orthographicis nolui longius a Lachmanjii Bernaysii Munronis scribendi ratione i. e. a librorum manu scrip- torum optimorum fide discedere; quorum auctoritatem cum aliis in rebus tum etiam in consonantium assimilationibus PROLEGOMENA. XXXIH et non assimilationibus plenimque secutus sum. id tamen mihi yidendum existimayi^ ne eomm^ qui lecturi essent^ pars facile maior^ omnes videlicet; qui^ cum sermonis latini satis periti essent^ tamen non in accuratioribus rerum grammaticamm studiis versarentur; nimis insolitis verborum formis perturbarentur. itaque nolui scribere lucunas pro lacunis, repraehmderey quod etiam Bernaysius sprevit, vensica similia^ cum ex recentioribus editoribus Munro ne illud vocare quidem^ quod pro vacare scriptum Leidenses plus semel exhibent; contempserit, quasi credibile sit aurea sermonis latini aetate homines id egisse^ ut illa duo verba quam facillime inter se confondi possent. quodsi iam fieri possit ut ex libris noni yel decimi p. Chr. n. saeculi eam scribendi consuetudinem; quae quarti vel quinti fuit, reci- piamuS; vereor ut multum lucri inde nobis ad optimorum latinitatis auctorum libros perpoliendos redundet. quid enim? si efficere possemus ut Lucretius a nobis expressus ita loqueretur; ut Ammiani Marcellini aetate homines Itali locuti sunt; nonne plurima apud eum extarent^ quae a Ciceronis aequali scripta esse nuUo modo posset credi? uno exemplo defungar. in I. IV v. 1186 Lachmannus ex librorum Leid. litteris quae sunt postcaenia mira coniectura perspicere sibi visus est in archetypO; antequam corri- geretur^ fuisse poscaenia. quod, ut U)i fuerit^ nuUo modo a Lucreti manu potuisse proficisci testatur Mommsenius^ cum in ephemer. epigr. I p. 78 scribit ^pos quod ^est pro post sequente denuo littera t diplomata ad Marcum usque ignorant'. iam vero hac occasione oblata hoc monere volo^ quod tamen moneri vix opus fuerit; quicunque philologi more ad studia Lucretiana se dare voluerit; Lachmanni commentariO; quod opus ad omne futurum tempus man- surum persuasum habeo^ nuUo modo posse carere. quo minus erat cur vel in minimis eas verborum formas quae in Leidensibus cernuntur hic servarem. Restat ut in versuum numerandorum ratione quid secutus sim dicam. in qua re id mihi fuit tenendum; ut quemcunque locum quis cum numeris Lachmannianis LvoBBTxrs. ed. Brieger. C XXXrV PEOLEGOMENA. aut Bernaysianis signatum invenisset; hic quaereret; nuUo negotio reperire posset. cum igitur Lachmannus eos numeroS; quorum ordine in Leidensibus versus extant^ etiam in versuum transpositionibus conservasset; eo quo in suo exemplari versus se exciperent ordine non indi- catO; et Bernaysius naturalem yersuum ordinem indicasset, versus damnatos tantum non semper in textu canceilis in- cludenS; ego eos tantum yersus numeravi; qui ut ab ipso poeta scripti in hoc textu leguntur^ nisi quod per errorem V. 1 768 Lm. numeravi. eorum quos ut insititios omisi indicavi numeroS; Lachmannianos videlicet^ in infima pagina: quod eam ob causam feci^ ne carminis continuitatem interrum- pentes moiestiam afferrent. significavi autem currentes quos dicunt huius editionis versuum numeros stantibus numero- nim signis in sinistro margine appictis. qui currentes numeri ubi eidem sunt qui Bernaysiani atque Lachmanniani^ soli leguntur. ubi vero aut ab alteris utris aut ab utrisque differunt; utrique adscripti sunt^ et Lachmanniani quidem nuraeri ip dextro margine^ Bernaysiani in sinistro/ et hi quidem numerorum signis paulum inclinatis. lineoiis geminatiS; quorum exemplar hoc est: || ||, eos versus me inciusisse; qui cuin. ab ipso poeta scripti essent^ tamen non haberent ubi apte collocare^tur; vix est quod moneam. Sequitur altera huius praefationis pars^ in qua eos locoS; quibus a Lachmanno aut a Bernaysio dissentio, si non omneS; nam levissima quaeque non curo^ at pleros- que uno in conspectu ponam, adiectis, sicubi operae pretium esse visum erit, etiam eis, quae Munro Boclie- mullerus alii in quoque loco vel scripserunt vel scribi iusserunt. Ita vero rem institui. , primp loco legitur quod ego scripsi; auctoritate vel auctore adiecto; qui si nulius adiectus est^ ipse auctor sum sive coniecturae sive ad codicum fidem reditus. cursivis quas dicunt litteris ea fere expres^a extant; quae cum in libris manu descriptis excidissent; ab editoribus recte restituta esse videbantur. 1 1|6— 9|| ann. Lucret. 1889 p. 233. |j44— 55 (50—61 PBOLEGOMENA. XXXV Lm.) phUol. XXIII 456 sqq. ann. Lucret. 1889 p. 233, SusemihL. ind. schol. Gryph. 1884 p. 6 sqq. idem vidit Stuerenb. ante quam mea legeret, 1. c. 383 — 387. cf. supra p. XXVII. — 60 tpllere (oblongiis) Q (quadratus) Mr. (Munro^ : femfere Non. cf. Lm. comm. Lm. (Lachmannus) B. (Bernaysius). — 62 fama OQMr, fana.LmJB. — 116 perveniant cod. Victorian. Pius: permaneant OQ.Lm.B., quod ferri non. pp$se GQebelius docet ip observ. Lucret. Bonnae. 1854 ed. p. 28. sed qupd ipse.cum Veronehsis et Venetae auc- toribus et cum Mariillo scribit permament non melius est: quis enim dixit corpus aliqm permanare^i — ||130 — 139 1 (-136—145 Lm.), philol. XXUI 459, ann. Lucret. 1889 p, 332. cf. p. XXVII. — efferre Brix. Veron. 135 ann. Lucret. 1876 p. 84: sufferre Lm.B.Mr. — 16^ uvas Pontan.: vites OQ. edd.: vitem fundi quid sit dpcet Cic.Cat. Mai. par. 53. — 183 * 184 Susem. et- Brg. philol. XXIII 459 sqq.: semine certo, crescentesque OQ, cf. supra p, XX. semine certo crescere, resque genus Lm..B. ut par est * semine certo crescentesque Mr. — 205—207 Lm. post. 214 Lm. Stueren- burg. 1. c. p. 384 Bkm. (Bockemullerus). — 224 extemaque longe flumina suppeditant 0Q.Mr.: extmtaque longe Lm. externaque large B. — 265 venti vis verherat incita cor- pus corr. Q.Woltjer. serta Bom. Giuss. cf. II 474: cortus OQ. pontwm Marull. B, cmtes Lm. portus Mr. — 276 quom . . m*get Woltj. ann. philol. CXIX p. 76: quem aurget 0. qu£m vtrget Q. quam au^et Lm.B. — 283 ruitque ita quicquid . . . ohstat Lm. ruit qua OQ. ruunt quae B. ruit qua Mr. — 315 praeclusit f spedem natura videndi: spatium Lm. sperem ego olim e coniectura a M. Hertzio dubitanter prolata. — ||321|| (326 Lm.) cf. philol. XXIII p. 464: Lambinus: . . . senescunt, nec, . . . saa:a peresa quid quoque . . . cernere possis, probat Stuerenb. p. 391, sed inepte universis rebus crescentibus cum decrescentes res universae opponantur, unius rei decrescentis mentio adiimgatur. versum 321 versui 326 subicit Susem. po- sito post hunc lacunae signo philol. XLIV 62. — 328 quor propter, locus est intacfm inane vacansque, philol. XXIII c* XXXVI PROLEGOMENA. 465; nisi quod ibi non recte inavvS vacansque scripsi: toUunt Lm.B.Mr. — 350 sq. quod, nisi inania svnt (Gifan.), qtui possent (OQ. Postgate, Journ. of Phil. XVI 278) corpora quasque transi/re, haud uUa fieri ratione vide^ res: fieri in litura (cf. Lm. Comm.), pro quo vale- rent Q et schedae. qu^ nisi . . . sint qua possent . . ., . . . fieri roMone videres Lm. qu>od nisi. qua corpora . . . vcderent . . ., ... fieri ratione videres B. gMod nisi . . ., qua possint . . . transvre? haud . . . videres. Mr. — 361 vor cui minus Goeb. quaest. Lucret. p. 28 Mr.: vamum 0. vacuim Q et schedae. — 385 — 388 vereor ut omnia hic sana sint, cf. Susem. philol. XXIIl 468 sq.: utrum tamen ali- quid exciderit an poeta neglegentius scripserit, non dixerim. Pollius quidem, philol. XXV 270, Lucretium haec parum emendata reliquisse putat. — 398 ferarnm corr. 0: /i?- rare OQ. ferai corr. Q.edd. — 406 hrgos haustus e fonUbu' magnis: corr. O.edd., pro magnes, „sed idem corr. praeterea amnes, quod habent quadratus et schedae" Lm. comm. (v. 412): inde male B. largis haustos e fonti- hus amnis. largos haustus, ceu fontOms amnes, Winckelm. progr. Salzwedel. a. 1857 p. 3. — 422 quaquam Lamb. cf. quae scripsi philol. XXIII 469, probante PoUio. philol. XXVI 302. quoquam OQ.edd. — 427 sq. (433 sq. Lm.) esse aliquo . . . augmine; sententiam Creecfhius per- spexit: aliquid OQ. 433 (Lm.), 435, 434 — cdiqutd . . id ipsum; cui si . ., corporis augebit numerum . . . Lm., ut ante eum doctus quidam Italus in marg. cod. Floren- tini 32. B.Mr. sed hoc nihil est; quis enim ad illud esse aliquid tale quid subaudiat, quale Lm. vult, scilicet „(b^ r& Tcad'' oXag fpi^eig Xa^fiavd^Bva'^? augmen vero rectis- sime atque maxime proprie id vocatur, quod aliquam rem vel numerum aliquem auget. — 444 harum Bkm. Ber- naysius in comment. anno 1855 scripto, ann. 1885 edito: horum OQ edd. male, cf. p. XX. — 447 sq. pondus uti saods, calor ignist, liquor aquai, tactus corporibus cunctis, intactus inani Bkm.: sa^j ignis . ., aqtJim OQ. saxis (Wakefield.) . . ignis . . . aquai, [tactus . . . inanij Lm. B.Mr. PROLEGOMENA. XXXVH sed primum dativo videtur opus esse cf. v. 443, deinde cur Lucretius ausus non sit hic Ennium imitatus (cf. Bucheler. Grundr. der lat. Declination p. 53) dativum in ai desinentem scribere? vocabulo intactuSy de quo supra p. XXI dixi, non inepte conferas Livianum illud per m- cuUum, 1. XLII 12, 7; ubi Laclmianni per indultum sen- tentia pervertitur. — || 458 — 463 * 464 j. eis quae de hoc loco scripsi p. XXIV haec addo. contra Pollium, qui de art. vocab. Lucret. p. 69 vv. 461 sq. tolHt, post Stuerenburgium me dicere non opus est, nisi forte hoc monendum, con- iunctivum abstulerit rectissime scriptiun esse ut in causa non a Lucretio sed a nescio quo quem sibi fingit adversario prolata. — 463 namque alittd saeclis, alitid regionibus ipsis *: saeclis B. terris OQ. persest Lm. re non perspecta, Teucris miro errore Mr. — 467 Tyndaridis forma con- fUxtus amoris ignis Bkm.: forma , . am^e OQ. formae . . amore edd. paene inepte. — 483 sq. transit . . fuhnen cadi . . damor ut ac voces. OQ.Mr.: . . . cadum, . . . da- mor it Lm.B., falso cf. VI 358 sq. — 511 inane . . . rerum OQ.Mr.: in rd)u' Lm. verum B. purum ego olim conieci, praeter necessitatem, cf. Stuerenb. p. 427 not. 13. — 512 sq. materies igitur, solido quae corpore constaty esse aeterna potest non recte olim concessi Stuerenburgio, 1. c. p. 429 hos versus ab hoc loco alienos esse: illius enim potest haec est vis: eam habet potestatem, ut sit . . .: exempla eius usus alio loco afferam. — 517 omne quod est spa- tium, vacuum constaret inane, Winckehn. 1. c. Brg. philol. XIV 533 sqq.: . . . qu>od est, spatium vacuum etc. Lm.B. Mr. — 518 corpus ina/ni * distinctumst, quoniam Hoerschehnann. observ. Lucret. alt. p. 78, cf. quae scripsi ann. Lucret. 1889 p. 231sq., ubi dixi eiusmodi versum excidisse videri: . . inani ^finitumst, et corpore item quod constat inane^ distincbumst — 520 . . vacuum: sunt ergo, poteram etiam distingere ut Mr. vamum, sunti vor cuum, stmt Lm.B. — v. 531 (Lm.) post 537 (530 Brg.) col- locatum seclusi. respexisse potest poeta ad ea, quae 481 — 487, si non exposuit, poterat tamen exposuisse sibi vi- XXXVni PROLEGOMENA. derl — 577—583 post 550 (544 Brg.) Susem. phUol. XXm et 623 sqq. philol. XLIV 67. cf. etiam ann. Lucret. 1889 p. 230. — 546 quaeq^is OQ.Mr. vid. eiusdem comm^nt. II: qmedam Lm.B. — 556 ad sumrmmi aetatis pervadere finis: mmmvm, — firm 0. . . . fine Q. et sch. ^mma^ *id est universo vivendi actu' lim.(B.), quod verebr ut lati- num sit. svmmum , , , ad atidum Mr. — |j 566-^574 1|. hi vv. continent argumentum inde ductum^ quod res durae extiterint existantque; quod argumentum neque cum eis quae praecedunt neque- cum eis quae sequuntur ullo tin- culo continetur; cum eis, ante quae coUocavi; potiiit certe poeta coniungere. — 567 sqq. possint tamm omnia reddi mollia quae fiunt . . . quo pacto fiant et qua vi quae- que gerantwr OQ.B. *6mnes res, quae mblles fiunt, possint probari atque ostendi quo pacto -ex soUdis' (quae dura sint necesse est) ^primordiis fiant moUes' B; praef. p. VIII, et qua vi ea, quae, nisi res mpUes essent, velut aer, omnino geri non possent, gerantur. cf. II 179 sq. = V 187 sq. ut B. etiam Mr., nisi quod male possit scrihit Lm. totum locum et etiam alterum quendam corrupit non magis in- tellectum, versu 568 (567 Brg.) post 585 (579 Brg.) po- sito. — 593 quoniamst: quoniam est OQ. quianam est Lm. quod iam est B. — 593 * 594 (599. 600 Lm). Mr. Stuerenbg. p. 399 sqq. Susem. philol. XLIV 76. — corporis illius OQ.Mr.: . . uUius Lm.B. — 598 pars primaquSy et una: pars, primaque et una Lm. B.Mr. — 605 «r Hlor rum Winckelm. Mr.: illorum OQ.edd. cf. p. XVIU. — 614 nil erit ut distent Wkm.: distet OQ.edd. — 622^ 625 nullis OQ.Mr.: ni , , . muUis , , , Lamb. Lm.B. cf. p. X. — 651 rursum, ({m^ rusm/n potuit scriptum esse, Wkin.: muse mu Q, adesse Lm, amussim B. nasd Mr,, pro- bante Ritschelio, opusc. II p. 292. — 65Q alia raiione] ita Graeci eo pronomine quod est SiXkog saepissime utuntur; mia OQ. ulla Manill. Wkm. Susem. philol. XXIU 627> non melius quam aliqua, PoU. philol. XXV 271. — 675 alia attribui MaruUus, ad rem attendens, cf. philol. XXIII 631. Christ. Mr. alio OQ.edd. — 703 quidvis tamen esse relinr PROLEGOMENA; XXXIX ' ■ * _ ' * • g^t^a^ Lm.B.Mr.: summam anie Lm. — 714 undans Lm, Giiiss.: undis OQ.Mr. cdmae B. — 718 eructans, philol. XXm 431, cf. ni 1019: eruptos OQ.edd. — 738 rorem Christ. p. 14. solem OQ.edd. — 746 minimum consistere vere Wkm.: rebus edd. prorsum Lm.B. in iUis Mr. — 747 ifem 749 utqui OQ.Mr. cf. Mr. comment. II ad I 755. uU . . , usque Lm.B. — versus 778 (779 Lm.) damna- tur a Purmanno (progr. Laub. 1858 p. 3) vanissimum illud proferente, necessarium non esse. PoUius vero, de art. vocab. p. 23, gravissimum vitium in eo quod est ex- animo cum corpor^ inesse censet, quod sit cum corpore anima privato, scilicet neque metri necessitatem respiciens neque vermium exsanguimn, III 719, memor. — 778 rehus oportet OQ.edd. rebu' necessest Lm.B. lic^nter, ne dicam superbe. — 824 nunc et . . scruiemu/r OQ. edd.: — — ut Lm.B. — 828 rerum qudm dicit Jionioeoms-- rian . . . 833 . . putat OQMv, Goeb. quaest. p. 21, ut Graeci saepissime: quom Lm.B. — 834 * 826 ignibus ex- iguis, umorem u/moribus esse correct. Victor. Bouterweck. progr. Rossleb. 1864 p. 4. ex ignis OQ. —847 sanguen dn ossa marg. Florent 32, Lamb..B.Mr.: sanguis an os OQ. sanguiSy anne os non inepte Gifanius sed versu minus bello. sanguen os aurum? Lm.: argumentis non levibus impugnat versum Stuerenb. p. 424. sed videtur ferri posse, ut in opere imperfecto. certe a/urum poeta in rebus, quae in valido oppressu durare non possent, potuit non sine ratione omittere. — 858 cibus omriis, et aridus et liquor, ipse, ita recte distinxitLohmann. quaest.Lucret. p.59. — 860 venisque Avant. Susem. philol. XIV 563 sq. samie- que OQ.edd. — || 869 . . . alit auget \\ Susem. et Brg. philol. XXIII p. 633 sqq.: alit auget OQ.edd. — 868 ex alieni- genis, quae lignis eocoriuntur; exoriuntmr Flor. 31 : oriun' twr OQ. qum alienigenis oriuntm Lm.B. lignis his oriuntur Mr. — 877 II * cum lapidi lajpidem terimus: Lm. ita recte, nisi quod lacunam non sensit. lapides sunt molares: la- pidi in lapidem tenemus OQ. — 880 salices Bruno. progr. Harb. 1872 p. 3. laMces OQ.edd. — 881 qucdi (sapore^i XL PROLEGOMENA. stmt (guttae in) iibere lactis OQ.edd. ubera Bruno. — 908 notamus : notemus OQ.edd. — 915 * excidisse ali- quid olim suspicatus sum^ cf. philoL XIV 564. — 918 sq. Pollius de art. vocab. p. 26. spurios esse conatur ostendere, cui assensi sunt Neumannus L c. p. 23 sq. et Gneissius L c. p. 75; et hic quidem illo pereunt omnino non intellecto^ quod est Mu hast in ihnen keine Urkorper mehr'. PoUius in asyndeto sine causa ofTendit; cuius simillimum extat IV 940 sq.; utroque loco enim inserere possis. accuratius sane locutus esset LucretiuS; si sic fere scripsisset: namparscerte eorum fleret et cachinnaret^ sed poetam poetae libertate uti quis non patiatur? — 952 — 1045. de hoc toto loco egregie disputat Hoerschelmannus in observat. Lucret. alteriS; in aedib. Teubnerianis editis a. 1877^ de qua disputatione iudicavi in annaL Lucret. a. 1877 p. 65 — 68; Susem. rem retractat philoL XLIV p. 78 sqq. — 952 — 961 (958 — 967 Lm.). Susem. I. c. p. 79 sq. hos versus cancellis cingit, 992—995 (998—1001 Lm.) post 1001 (1007 Lm.) ponit nonnuUis verbis mutatis: ego cum Hoerschelm. 992 — 995 suo loco rententos secludo. — 971 officiatque, qvLO- minus in officiatque (Gryph. Lugdunens.) mutandum non esse docet Munro in ed. quarta. — 990 partibus in cunctis MaruU.: e cunctis LB. Giuss. — infemaque 0Q.Mr. Giusanus^ quod nunc ita probo, ut sit, ^etiam infema^: non ita dissimile est 11 1008 sq. noluit poeta praetermittere allitterationem ei gratissimam^ quae est in verbis infemc^ que ex infinito: acternaque Lm.B.^ quod olim scribi iussi. — 1006 sq. . . . cdterum eorum . . . imm^deratum *. la- cunam esse iam Marullus perspexit^ cf. Mr. comm. I. Mad- vicus etiam post v. 1007 excidisse aliquid vidit, opusc. prior. p. 313. Lm. cum Bernaysio lacunae signum post 1006 (1012 Lm.) collocavit, ante eorum virgula posita^ quam Mr./ ut reliqua male scribit, male retinet, — 1015—1022 (1021 — 1028) tollit Neum. L c. in versu 1023 at pro et scribens^ in anacolutho non recte ofTen- dens, cf. p. XIX. ceterum nunc concedo, quod olim ne- gavi, quae sequuntur inde a versu 1023 si non satis pro- PROLEGOMENA. XLI prie^ at non inepte de su/nma creata dici. — 1035 aversa viai corr. Q.Mr.: via OQ. viaque L.B. — 1052 quae pon- dera sint sub terriSy philol. XXin 638: sunt OQ.edd. — 1053 postaf 1054 . . . videmus. 1055 et simili roMone etc. Winckelm. Susem. philol. XXUI p. 638. Mr,:posta. vi- demuSy adsimili Lm.B. — 1075 sq. teneri res in concUium medii cwppedine vinctae B. teneri in concilium i. e. ita^ ut concilium fiat, victae OQ.edd. vectae L. in concUio . . victae Mr. — 1078 . . liquoris * Ussing^ Tidscr. for PhiloL VI. Mr.annaL Lucret. 1873 p. 1116. — 1091 tanitralia Lambin.; v. philol. XXIII p. 641. tonitr*atogi«« fecfe OQ. Lm. Mr. 'arquataqueB.---42 subsidiis magnis etequoni'(emm) pi ' constabUitas Mr. : . . . Epicuri OQ. magnisque elephantis Lm. ... hastatisK — 43 ornatas armis pariter pariterqzee 'animatas B: . . istaMas pa/riterque OQ. o, a. validas Lm. ornatasque a/rmis statuas Mr. — 44 * fervere cum etc. Non. p. 503, 18 . .: 44 ... solutum. fervere mm .. Mr. — •animataSy fervere cum Lm. B. — vers. 69 — 79 inseruit quidem Lucretius antea scriptis^ sed ita ut hoc ipso loco legi vellet. — 92 modoquest OQ. edd : modoqm immmsumque etc. Bkm. — 98 confultaOQ. edd. cf. ann. philol. 1875 p. 624: conflicta MaruU. Bipont. comp^dsa Heins. in not. manuscr. — 103 sq. de genere horum paumla. quae porro . . . vagantur * cetera ... cf. ann. philol. ibid. — paumia quae . . . vagan- tur. cetera OQ. parvola . . corpora Hoerschehn. diss. p. 30 sqq. de genere horum patwula quas . . vagantur Lm. B. Mr. — 152 dum diverberat 0. diververat Q., non di/ververet, ut de utroque falso Lm.: cf. Woltj. ann. philol. 1877 p. 77. — 159 sq. suis e partibus uminty unum in quem coepere lomm ... feruntwr prtfrsus Lucretianum, cf. U J952 sq. '.vincere. saepe, vincere . . et V 937. de re vide quaie disputavi in libello de atoin. Ep. inbtu princ; p. 226 sq. — XQA:[.... cael/um ^. quae exciderunt, nullo modo recipi vpossuni, . ergo non est, cur duos versus qui sequuntur, cum Bernaysio^ eo ' quod est j?er5ecton in persectati mu- tato, post 167 collocemus. cf. etiam quae contra Hoerschel- mannum scripsi, ann. philol. 1S75 p. 614. — 167 ...ignari materiai: ohm suspicatus sum tale quid excldisse ^corpo- ribus caecis res nasci efe5o?Migw>. Hoerschelm. diss. p. 16 tale quid perisse opinatur ^corpora sponte sua volitare invicta per aevomy. nunc de lacuna dubito, cf. IV 419. — 181 tanta stat praedita mlpay ut V 189 Lm. B. Mr.: quamquam pra^edita mlpa OQ. quae tanta est prasdita mlpa vulgo ante Lm. — ||189|| cf. phUoI. XXIV 433 cf. p. XXIV. — 194 quod genus e OQ, Mr.: quod genus est Lm. B. sed cf. Madv. grammat. Lat. ed. 3 p. X. — 198 derecta OQ. cf. philol. XXIV 433. ^v.: deiecta Lm. B. — ^ PEOLEGOMENA. XLn[ 20o qrmnium in se (e)st deorsum deducere pugnent Marull. B. Mr. inest deorsum dueere OQ. qtumhim est in se, deorsum ducere Lm. quantum in se est, deversus , . . B. — in sest, deorsum decedere, Susem. philol. XXIV 434, foptasse. reote. — 217 sq. ... feruntur ponderSms pro- priis, Wkm. probante PoUio L c. p. 313: feruntur, ponr derihuspropriis .. vulgo. — 219 incerUsque lods spatio depellere patdum OQ. item Mr. nisi quod se incerto tempore scribit. cur non semel Lucretius spatii Tocabulo ita usns sit, ut aequalis eius Cicero, qui de amic. par. 40 scribit: deflexit iam aliquantum de spatio curriculoque consuetudo maiorum? de depellehdi Verbo v: quae philol. •XXIV 434 disputavi. lod spatiis deceHere Lm. B. 218 sq. se ,,. incerto .,,, sjpatio depeUere yVkm. ... locis spaUo deeellere (yel depeliere) patdo Hoerschelm: diss. p. 34 — 38. — 226 . . quo.citius,,. ferantur scripsi^ probante Giussano. negat . ehim Epicureus graviora corpora citius cadere per inane. — 249. recta .regione vulgo. wwiia Lm. B. — 250 nU ,'. declinar£ quis est qui posoat^ cernere sese Wkm, .... qui pqssit cerndre sese OQ. qui praestet c. s. Lm. qui possit cemere sensus B. . .,. sensu Giuss. -*- 268 coriexaque OQ.. .rectissime, cf; philol. XXIV 438. conixa Gif.Lamb. Lm.-B. Mr. — 270 volu/ntati Bkm. cf. Lachm. ad II .520. vohmtate id. possis dicere Lucretio pro eo quod scripsit initum initium obversari; verum non initus sed.moius ex animi voluntate procedit et datur per artus. — 291 quasi: qumi OQ. quasi id Lm. B. qmsi hoc Mr., non melius. cf. philol. XXIV 438. — 300 consuerunt Bipont.: consuerint OQ. edd. — 395 immenso ex omni Poll. philol. .XXV 270. ex omni , . , . . neque^ in omne seorsum Lm. .quiequam est usquam neque . . B. quicquam est extra Mr. .— 337 5erf ^wia cons^aw^ Nicc Florent. 31 vg. Mr. con- steit OQ^ cohstent' Lm.. B.. male. 693 constant Q. constet, supra adscripto w, 0. Goeb. progr. Salisb. 1877 p. 11. — .724 constent et Q., sed v. infra. Lm. et B. tribus locis con- stent, quod duobus prioribus vereor ut latinum sit. — 342 pra^ereaOQ. de anacolutho cf. p. XXI parturiunt XLIV PEOLEGOMENA. Lm. B. praetereat Mr. paene inepte. — 358 sq. complet- que querdUs frondiferum nemu' suhsistens. adsiUens. OQ. adsistens corr. Q. et impressi^ Giussanus. nemus adeicluis Lm. B. — 363 subitoque a/vertere cmam, paulatim eaim cura minuitur et desinit: svhitamque OQ. item Mr.^ qui putat ita dici posse curam^ quam quis subierit. solitafn-' que Lm. duhiamque B. — 380 * 381 . . * perfacilest animi ratione exsolvere OQ. cf. p. XL philol. XXIV 441. tali Lm. Mr. parili B. — 387 ortus OQ. edd. Wkm.: ortu^ Lra. B. — 422 sq. omnis enim, sensus quae muicet cum^ que f videntm . . . creatast . . : cunque fjgwra^ Schneide- win. philol. UI 53 Lm. B. Mr. cum de sonis odoribus colo- ribus egerit poeta^ figura scribere non potuit. fortasse scriptum fuit quaeque iuvat res, — 428 utqui OQ. Mr. cf. ad I 749: unde Lm. B. — 429 possint 0.: possunt 0. Lm. B. — 437 sq. m, aut OQ.: aique Lm. B. — 439 confunduntque MaruII. Christ. 1. c. p. 16. Mr. con- fu/ndu/nt OQ. edd. — 453, 455, 454, 464 . . . aquarum, et perculsus (OQ.) .... extiit, nec retinentm enim . . . Goeb. Observ. p. 45. percalsuSy videlicet papavery cf. Neue, Formenlehre der lat. Sprache I 649: ... aqua/rum: nec retinentm .... quaeque, et procuraus . . . MaruU. Lm. B. [namque — aquarum^ Mr., quod vix credideris. — 464 — 477. 456 — 463: ita verum versuum ordinem resti- tuit Hoerschelm. observ. p. 28.-459. est, et squaUda multa creant admixta doloris (accusat) corpora Mr. est, e levibus atque rutundis] verba sunt e versu praecedente male iterata OQ. squalida sunt illis etc. Lm. B. — 465 (473 Lm.) . . . videndi, 466 sq. umor duids . . . man- suescat'^ 468 linquit . . . 469 aspera quom {quo OQ. Lm. B.) . . . possint Mr. Lachm. v. 476 post 473 posuit, subiecit ei 474. verum ordinem restituit primus Goeb. obs. Lucret. p. 37, qui tamen non recte d^i/Acis in scdsus mutavit et quo retinuit. — 472 si minus omnia sunt OQ. cf. ann. philol. 1875 p. 619: omnibu' Muretus, Lm. B. Mr. — 474 penetrareque soMa OQ. edd. cf. ibid. p. 620 et infra, ad. II 1008 sq. . . . sese Lm. B vesca Mr. — 475 . . . PROLEGOMENA. XLV videmtts * sensfSms esse datum, ibid. dixi posse excidisse videmus (ventis differri rapidis nostrisqueveneno} sensHms esse datam^ de hoc daMm tamen addubitans. — sensibus sedoitum OQ. venenwmsi sensibu'y sed rarum Lm. videmus ventis esse datum B. — ante v. 478 plura exciderunt^ id quod illud rwrsum v. 481 declarat. docuerat hic poeta non quantalibet magnitudine atomos esse posse^ cf. ann. Lucret 1879 p. 202. — 483 . . , in eadem una cuius- vis ia/m brevitatej ann. philol. 1875 p. 629 sqq.: . . . cmusvis in hrevitate OQ. eadem unius cuiusvis in hrevi- tate Lm. B. in eodem, una . . . in brevitate, Mr. perverse. — 499 * 500—501 infecta Wkm. Bkm. tecta OQ. tacta Lm. B. Mr. — 517 omnis enim caior . . . OQ. Purm. ann. philol. LXVII p, 673. Susem. philol. XXIV 448: ambitLxn.B. — 518 interutrasque cf. p. XXIV. — 528 * 529 versibus ostendi] in eo versu qui periit, . . . cum scriptum fuisse puto: probam, cum . . . ostmdi, cf. I 1008 — 1045: versibus ostendam OQ. jgroUnus ostendam Lm. * versibus ostendam B. prudentius Mr.^ qui cum videret id in eis quae seque- rentur nequaquam ostendi quae fore ut ostenderentur legeremus^ ostendens scripsit^ parum tamen eleganter. — 547 sumantur uti Wkm.; probat Giussanus: sumun^ oculi OQ. si m^inticuler Lm. B. sumum hoc quoque uti Mr. — 580 ploratus mortis comites Mr. phratus, m. c. vulgo. — 631 sanguine laeti cum Marullo scribo probante Giussano: sanguine fleti OQ. sanguinolenti Bentl. Lm. B. Mr. — 651. 655—660. 652 egregie Munro. — 673 celant Lm.: traduntur OQ. ctudunt B. — 680 cum odore in primis, pluraque dona Goeb. observ. Lucret. p. 15: in primis pleraque OQ. in privis pluraque Lm. in pri- mis, pleraque dona * B. — 684 primis differre figuris OQ. Mr. cf. philol. XXV 67 sq.: pri/vis Voss. Lm. B. — 692 nuUa OQ. Lamb. Lotz. philol. Vn 719. Goeb. quaest. p. 11. nuUi Lm. B. . . . isdem Pius Goeb. Lotz. Mr. idem OQ. Lm. B. — 693 constant v. ad 337—665 . . . primordia, eorum dissimili . . . summa^ ne quis in hoc pronomine primo enuntiati loco posito offendat^ cf. IV 82?* XLVI PEOLEGOMENA primordia rerum OQ. verum Lm. B. longe Giuss. -^ 716 inde, philol. XXV 68: iti te OQ. intus Lm. in se B. — 718 hiscey qaod hisque scripsit Roos.: in annotationibus ad L. poematum libros tres priores, p. 43 : eadem ratio. dist^' minat omnis (res .....>: his quaedam (.quidam Q) . . . OQ. hiSj quaedam . , . omnia Lm., iterum ia eadem voce peccanS; cf. I 1092, ut etiam Bern., qui hic quoque omne scribit, cf. p. XL. ed res ratio di^terminat omnis Mr., melius Lambino . . . eadem ratio res terminat omnes scribente, nam disterminare verbum est Ciceroniaaum ex Arateis I 44. probant tamen Goeb. quaest. p. 11 et 29/. Giuss. — Ij 723 II Gnieiss. diss. p. 54. — 731 alium qUem^ vis quae sunt induta colorem Lamb. cf. philoL XXVI 68: que sunt inbuta colore OQ. quo sunt inbuta colore Lm. Bi quae sunt imjmta colorem, — 738 sqq. cum caecigeni . . . cognoscant corpora taciUy ex ineunte aevo, nuUo coniunda colore, philoL XXV 68. bis ' distinxi, ne quis postea haec ita acciperet ut PolL philoL XXV 324 fecit aut ut Hoerschelm. observat. p. 4. caecigenos dicit poeta inde a pueris corpora tactu cognoscere, colorem in eis non cognoscere: his igitur res sunt sine colore, ut nobis quoque, in tenebris si sumus, cf. v. 743 sq. Bentl. versum illum post 745 (748 Lm.) ponit: qua transpositione refu- tata ante v. 746 lacuna hiat. eundem versum etiam post se habere lacunam iam supra docui, p. XXV , . . et omnis: in omnis Flor. 31, vg. — 782 extra OQ. B. Mr. ex his Lm., sententia non perspecta. — post 784 perierunt versus, quibus id demonstratum fuit, ad quod in vv. 785 sqq. et 792 sqq. respicitur . . . w. 817 — 825 Susem., philoL XXV 70 sq. aut post 794 aut post 787 collocari iui)et. — 806 refulget OQ. Mr. refulgit Lm. B. cf. p. XXIV. — 808 qum sita cervicemst drcum coUumque coronat, philoL XXV 73': cervices . . . OQ. edd. — 810 quodam ^sensfu^ non quodam sensu, ut id, de quo Lucretius IV 430 sqq. dicit, sed quodam luminis ictu, v. 814. sensit vitium Bkm, sed cum escensu scripsit, non correxit. — 826 austrum {pstrum) Wakef. Goeb. quaest. Lucret. p. 13. Mr.: aurum PROLEGOMENA. XLVII OQ. awrea, sine exemplo Liicretiano^ ut bis omnia dissyl- labuiD; Lm.: discerpitur tisu purpura B. — 828 distraO' tumst OQ: distractast Lm. B, — disperditwr, philol. XXV 72: dispergitur Lm. B. Mr. — 84S prqpri/um OQ, Goeb. quaest. p. 14: Mr. proprio Lm. B. sine causa. — 847 quoad licet ac possis OQ. Mr. poUs es Lm. B., quasi Memmio hoc suadeatur; non cuilibet^ qui tale quid facere instituat. eodem modo peccat Lm. VI 799; — 856 quae comitanty pbilol. XXV 73 sq. cum~ita sunt OQ. edd. — 889 sq. quaecmque cremt res sensiliciy extemph (e templo 0, et templo Q). ann. Lucret. 1881 p. 176., creqnt res sensile, et eajfemplo Nauger. Lm. B. Mr. — 899 sqq. cf. p. XXV sq. — 902 quae cnincta videmus Lm. B. quasj cumque OQy, sed non omnia mollis^ sensilia sunt. gwoa, mique Mr. — 908 namque cdios fsensus etc: item Giussanus. varios loci emendandi conatus omnes parum felices v. apud Pollium in philol. XXV 324. — 923 post 911 (914 Brg). B.-cf. aim. phil. .1875 p. 631 sq., ubi si verum vidi, non est cur ea r(Bfutem, quae philol. XXV 79 sq. et Susem. et ego disputavimus. — 919 nequeant OQ., si periculum faciant: (yb% &v Siivaivxo: Mc nodum in scirpo, ut aiunt^ quaesiverunt doctissimi viri; scribunt enim hm.^ ^i B, negueunt — 923 vidimus Purm. ann. philol. 1877 p. 27.6; ; in- certum: fugimus OQ. Lm. B. quo fugimusante lAv. — 927 sensm OQ. Lm.: senswm B. — 930 quQ proditur extra, philol. XXV 86: quod proditum eostra OQ. aliquo tamquam partu) quod proUnus extet Lm. . . . quod prodi- twr extra^ B. quod proditus extet Mr. — ; 933 sine cofir ciliatu OQ. edd.; ita ferri potest ut sit non ante conciliaM fado, quamquam Goebelii nisi condliatum arridet^ cf. eius quaest. Lucret. p. 15. — || 934 — 940 || in his versibus inest petitio principii quam dicunt. puto Lucretinm hos versus damnaturum fuisse, si vita superesset. — 937 terraque creatis OQ. Mr.: aefhraque creatis MaruII. Lm. B. — 938 morfo vitali Goeb. quaest. Lucret. p. 17. Wkm. modo vitalis OQ. edd. — 939 sq. . . . omnituentes . . sensus ani- XLVm PEOLEGOMENA. mantem quamque tuentur OQ. Wkm.: animantum cancu^ terentur Lm. omnidentes . . . tuentur B.: neater verborum lusum sensit. — 957 qua re . . . 958 possint OQ., ani- mantes^ philol. XXV 88, possint, videlicet sensus Wkm. possit Lm. B., videl. animans, propter illud qtmmvis ani- mantem, quod est in v. 939, quasi non in illo verbo multitudinis notio lateat. cf. supra p. XVIIL — 960 prae- terea restituerunt Wkm., et Christ. p. 38 Mr.: propterea Lm. B. — 972 efe quibus atichmst OQ. L e. ex quo ato- morum genere ad ceteras atomos, quae hominibus cum ani- malibus rationis expertibus communes sunt, aliquid accessit, unde ratio oreretur? item 983 ex non ridentSms auctusi factumst — factus Lm. B. Mr. mecum facit Giussanus. — 991 sq. . . . taeta,et genus humanum parit, omnia saeda ferarum etc. ann. philol. 1875 p. 632: . . . humanum, parit . . . Lm. B., quasi terra genus humanum eo modo pariat, quo arbores, non eo quo cetera animalia, i. e. pabula praebens, ut et vivere et vivam progeniem edere possint. — 1001 sq. et efficit (mors) omnes res ut . . , OQ. Mr. edd. et fit ut omnes res ita . . . Lm. B. — 1008 sq. quod in summis fluitare videmus rebus i. e. colores et in- terdum nasci subitoque perire i. e. sensus. OQ. edd. Mr. Giuss. in cunctis sententia non recte accepta Lm. B. cf. ad I 990 sq. et ad U 474. — || 1010—1018 || cf. ann. phUol. 1875 p. 623 et supra p. XVII. — 1026 principto OQ. vulgo: de anacolutho v. p. XXIII percipito Lm. Sfuspicito B. Mr. — 1029 extent Orell. Lm. essent OQ. B. —- 1030 si sint obiecta OQ. vg. Lm. Mr. visu subiecta B. — 1054 et ipse, philol. XXV 89 sq.: et ipsa OQ. edd. — 1057 conr cretaj ibid. p. 90: coniecta OQ. conveda Lm. B. — 1066 — 1068 nunc et seminibus si . . omnes siqfie eadem natura manet, philol. XXV 90: — . . . vis eadem naJbura OQ. ex seminibus, si . . . omnis, quis Lm. B. — 1076 ani- malibus inice mentem. Wkm.: indice mmte OQ. indute (inclite) Memmi Gronov. Lm. B. adice mentem Tohte, cf. ann. Lucret. 1879 p. 95 Giuss. animalia sint docimento Poll. de art. voc. p. 28. — 1085 quod hinc generatumsi PROLEGOMENA. XLIX retms dbundans, rehus i. e. an einzeldingen: his generatim (generat in) rebus abundans OQ. quod est . . , abundans Lm. ... his ... abundat B. Mr. — 1111 aeraque aer recte Lm. B. aefheraque {quae) OQ. aeiheraque aether. Mr. sed non liciiit Lucretio hic aera silentio praeterire. — 1116 hic Christ. p. 18. his OQ. vulgo. — 1121 di- ditwr Goeb. quaest. p. 18. inditwr OQ. vg. — 1122 dis- pessa Mr. dispersa vg, 1138 . . . suppeditare 1141 . . . defit — 1143. 1139 sq. 1144 sq. Kanneng. L c. p. 22. — || 1146 — 1149 I ego seclusi. Goeb. quaest. Lucret. p. 33 post 1138 collocavit; item Mr., sed postquam 1117 — 1134 scripti erant, hi tolli debebant. — 1157 sq. viris agricolarum confir dmus, ferrum vix arvis suppeditat iam, philol. XXV 90. suppeditati OQ. edd. . . . agricolarum, confi/dmus ferrum Lm. B. — 1159 augentque laborem, ibid.: lahore OQ. vg. — 1167. 1170—1172. 1168 Bergk., ann. philol. 1867, p. 319. III J 26 sq. II 17 sq. Bkm. — 28 tibi me Junt. philol. XXVII 28: ubi me OQ. ibi me Lm. B. — 43 animi 0. Woltjer. ann. philol. LXIX 769; anime Q. animm Lm. B. Mr. — 58 eliciuntur OQ. B. philol. XXVII 29. euAmtm Lm. Mr. — deripitur persona, ibid. p. 29. eripi- tu/r OQ. et eripitur vg. — 66 videntur Lamb. Lm. B., item Mr., sed hic dubitanter: videtur OQ. — 75 sq. macerat invldia ante oculos iUum esse potentem . . . honore] ita recte ante Lm.: invidia. ante oculos . . . honore, ipsi . . . queruntur Lm. B. Mr. — 84 in summa pietatem evertere f suadet: fraude Lm. clade B. timorem * hunc vexare . . himc . . rumpere . . evertere suadet, qui quid haec scribens cogitaverit assequi non possum. alia.non meliora vide ap. Poll. in ann. eius Lucret. — versus 87 — 90 = n 55 — 58 acerrime impugnatos a Goe4)elio/ obs. p. 28; ut postea ab Gneissio 1. c. p. 20 sq., defendit Pollius, cui assentitur, rationibus satis gravibus allatis, Neum. 1. c. p. 29. cf. supra p. XVI sq. — 110 pes cum dolet aeger Bkm.: [aegri OQ. vulgo. — 118 neque harmmia corpm sentire sohre cf. W^akefield. in not., inde Lm. qui sen- LnoBBTius. ed. B r i e g e r. d . L PROLEGOMENA. teire scribit, B.Mr.: interire OQ. harmoniam corptis retinere solere Manillus. non video cur quis in illo sen- tire ofTendere potuerit; vita enim non sine sensu^ sensu» non sine vita est. — 172 ... terraeque petitus segni^ flt, — et hoc quidem valde incertum — interea mentis qui gignitur aestus et . . , voluntas? scripsL: . . . stmvis et in terra mentes . . . OQ. petitus saevus et in terra B. sup~ pus, Lm. sed cur potius suppus quam pronus? petiius segniSy et in terra Mr. — || 189 — 195|| Bkm. recte; nam cum et hpc loco et eo qui sequitur 196 — 202 exempli» a rebus apertis petitis — cf. ad. 353 — animi mobilitas quanta sit doceatur^ prior deterior est. aquae enim cor- puscula cerni non possunt, papaveris globuli possunt. — — 198 spicarumque v. p. XIV. quam ingeniose excogi- tatis correcturis viri doctissimi locum sanum corruperint^ non est cur referam. — 224 nilo oculis Heins. Goeb. quaest. Lucret. p. 29: nil 0Q.Lm.B.Mr. — 227 in corpore rerum OQ.Mr.: m Lm.B. — 237 animae Susem. philol. XXVII 23: animi OQ.edd. — 239 redpit res posse creare . . B. et Mr.r . . mens . . OQ.: vide Lm. comm. quem Lm., con- fidentius. — 240 quaecumque f mente volutant: quae- dam vis menW volutat Lm. quidam quod manticulaniur, audacius quam solet^ Bernaysius. et homo quae mente vo- lutat Mr., quorum nihil verum esse potest. — 258 inter sese imnixta (vel inter se sint mixtd), ne versus caesura careat^ philol. XXVn p. 35 et supra p. XIX. cf. ad V. VI 1057 — retinere valemus 0. corr. Mr. retinemus valemus OQ. retinemu' vcdentes Lm., quod et minus simplex et a're falsum est. cf. Mr. not. — 267 color Lamb.Mr.: calor OQ.Lm.B. — 274 infi^a retinui; non sine dubijta- tione. aliter IV 139. intra Itali, Christ. — 284 alii{jis philol. XXVII 36: aliis OQ.edd. — 289 acrius OQ. a^i- bus Lamb.Lm.B.Mr. cf. p. XI. — 292 gementes \\ * nec .... possunt II cf. p. XXVIL — 298 post 295 Lm. — 304 fumida\ suffundens (pro fumidas effundens Ital.) . . . mvibrWi 0. umbra Q. cf. Mr. not. I. — 306 interutrOjSque sitasik (sitas OQ.) cervos saevosque leones: interutrasque — cfj PROLEGOMENA. LI p. XXIV — hic casu natum esse verisimile non est. hac voce poeta ita videtur usus esse^ ut sit pro praepo- sitione^ non audacius ille quidem quam qui primus dixit: exadversum aliquid: interuhraque secus Lm. inter utraque secat B. inter utrosque sitast Mr. — 309 naMirae cuius- qm a/nimi vesUgia prima, Susem. philoL XXVII 34 animae, rectius ita scripsisset Lucretius, sed facillime potuit errare, vide Tp. Lehre v. d. Seele' p. 14. — 321 d&peUere doctis Lamb. nodis OQ. nohis Lm. B. Mr. — || 337 — 349 || ; nam versuum 350 — 358 argumentum artissime cohaeret cum eo, quod vv. 323 — 336 exponitur. ab hoc vero non sepa- randa sunt, quae w. 359 — 369 docentur; quibus aptissime vv. 370 — 395 subiciuntur. Lachmannus sic: 337 — 349 || 350 — 359 II ; seclusit igitur, quae secludenda non erant, non seclusit^ quae debuit. — 353 vel manifestas res contra verasque repugnat: ne quis cum Luciano Mullero philol XV 158 veras in clara^ mutare velit, cf. II 245, ubi res vera ea dicitur, quae in promptu manifestaque sit, IV 214, ubi est spedmm verum, IV 464, ubi de eo dicit, sponte stia veris quod possit vincere falsa, sunt Epicuri ivuQyi^fiara sive ivaQyfi^ cf. diss. schol. HaL 1882 p. 10 et iibell. ibid. editum 1893 p. 16. eodem loco docui V. 354 scribendum esse quid sit enim corpus sentire quid adferet, ubi quis adferet est in OQ. et in editionib. — 357 * 358 muitaque . . . qtiam pellitur ante Mr.: perdi- tum eaypellitwr aevo quam OQ. nuUaque . . qu^om ea^eUitur aevo Lm. [multaque . . cum expeUiiMr aevo'] B. — 361 difft- eilest Mr. ^es geht nicht an, dass man'. desiperest OQ. Lm. B. — 362 sensus acies detrudit ad ipsas * [res ]: Lm. 363 . . . nequimus: 362 sensus enim .., ad ipsas 364 hr mina, luminihus quia nobis praepediuntur: quorum ver- borum explicationem recte Munro dicit absurdam (a most unnatural explanation). melius certe B., ut in re non per- specta, ad obehim confugit. alia aeque falsa cf. ap. PoII. 1. c. — 365 qu^ cemimus ipsi OQ. quia Lm. B. Mr. — 374 awi- mae elementa minora OQ. Mr. •elementa minora animai Lm. B. — 378 prima OQ. Mr. priva Bentl. Lm. B., cf. d* LH PEOLEGOMENA. philol. XXVII 39. contra v. 380 Bentlei ;priva recte se habet^ ubi Mr. male prima retinet. — 392 et 393 primus Marullus recte transposuit; secuti sunt Lm. B.: non trans- positos frustra conatus est explicare Goeb. obs. p. 40^ quem Mr. male sequitur. — 392 corporibus nostris in miocta pro inmixta i. e. in corpore nostro mixta. — 404 ad- empta animae vi eum membrisque rem^ta, correxi verba in libello de Epicuri de animae nat. doctrina p. 14. anima drcwm wiembrisqm remot. Q. . . . reinotus 0. anima drcum . . . remota Lm. B. — 405 aetherias auras OQ. Mr. poetice loquitur^ cf. Verg. Aen. VI 436: aerias Lm. B. — |412|| parum considerate Lucr. eorum scripsit, quasi v. 408 oculis non oculo extaret, cf. p. XIX. — 415 incolumis quam^ vis alioqui splendidus orbis OQ.: [] Lm. B. alioqui se rectissime habet ad sententiam^ atque vox^ quam Lm. Horati demum aetat6 ortam videtur putare^ vetustatem sapit. cur poeta voculam est ante splendidus omiserit^ aurium iudicio utenti obscurum esse non potest: aliqmi sit Mr, alioqui splendeat Bkm. — 420 digna tua . . . cura Lm. Mr. . . . • vita OQ. perpetua . . . vita B. — 421 utrumque unq sub iungas nomine eorum Mr.: uno Sfubiungas nome (6, «w>-. mine Q) eorum OQ uni suhiungas nomen Lm., quod non capio. — 425—439 sqq. de anacolutho v. p. XXII. — 431 qmd genus, in OQ. Mr. quod genus est Lm. B. — [433] Lm. B. [430—433] Poli. — 442 . . . ullo? * . . . mage sit, cohibessit? ita Wkm., nisi quod lacunam non vidit neque sensit eandem sententiam bis scriptam fuisse, cf. p. XXVIII magis incohibessit OQ. magis is cohib- essit? Lm. Mr usqm liqueseit, artis criticae lege violata. — 453 lingua f mms: lc^at Lm. B. Mr. — 1| 463 — 471 1|, ne is locus, qui est 459 — 462; clausula sua, quae conti- netur versibus 472 sq., privetur. — [474] = 510 et [et pariter mentem sanari corpus inani] recte Naugerius eiecit, cf. Susem. philol. XXVII 43. versus 474 — 478 idem secludit; ego non puto necesse esse. — 490 sq. quia vi morbi distracta per arius * (anima est), turbat (homo) agens animam, spumans ut in aeqmre etc. cf. ann. PROLEGOMENA. Lm Lucret. 1879 p. 196. probat Giuss.: vis morbi OQ. Lm. B. Mr. vist morbi . . • turbat agens animd spuma>s, quod et a metro et a sententia laborat^ Tohte^ ann. philol. LXVII 123. tarbat agens animam spumans in OQ. vis morbi . . . turbat, agens animam spumat, quasi in Lm. Mr. — 529 scinditur atqui animae qumiam nakwra Junt. Marull. Brg. philol. XX Vn 48 sq.: atque a/nimo haec qmnia/m OQ. usque adeo ha^ec Lm. aeque a/nimae hasc B. itqm animae hoc (?) Mr. a^qus animae hic (heic) PoU. philol. XXVI 334. — 530 sincera eadstit, quod ut num ferri posset olim dubitavi^ cf. philol. XXVII 49, ita ne nunc quidem confldenter scribo. — 546 — 549 sqq. et quonia/m » , , et veluti . . . : de anacolutho cf. p. XXI — . 548 atqtie OQ. Wkm. Mr.: aut Lm. B. — 551 in paroo Unquuntur (Fldrent. 31) tempore tabi (Is. Voss.): Lm. B. i. e. linquuntur tabi^ quae intra breve tempus futura sit; XsiTtovtac (rfj) iv 6kCy(p %Q6v(p nfiHiei: linqu/untur . . . tali OQ. licuntur Mr. — 555 sq. adhaeret. Denique Mr. ad- haeret deniquCy corporis Lm. B. satis mire; vide quae Mr. in not. I refert. — 571 sq. si cohibere in se animam atque in eos poterit concludere motus Lm. B. cf. philoL XXVn 50: sese animu * . , in eos OQ. sese anima . . in €0 Fab. W^akef. Goeb. quaest. p. 26 Poll. de art. voc. p. 23. — 584 foras m^nante anima usque per arfus Lm. B.: foras manant animaeque . . . OQ. foras anim^ emanante . . . Mr. — 590 — 604 seclusi: his ea interrumpi quae non deberent vidit Christius ]. c. p. 19, qui eos post 577 (579 Lm.) collocat. cui Munro ita assentitur, ut eos inter 575 et 576 interponat, qua re male versus 574 — 577 ab eo capitulo reveilit, cuius clausula sunt. — 594 exsangui cadere omnia eorpore membra Florent. 31, incerto coniecturae auctore, imprimi iussi, sed debui scribere exsangui facte, v. VI 812: nam non solent nudi esse, quorum animo male fit. scripsisset, re sane per- specta, etiam Bkm. facie, non visfu^ si latine sciret: ex- sangui cadere omnia m^mbra OQ. . . . trunco Lm. Mr., male. horrore etiam peius B. — 607 ad iugulum et superas LIV PEOLEGOMENA. succedere fauces Goeb. quaest. p. 29, probante PoU. L c. p. 335: Sfwpera OQ. vg. — J 613 — 621 || Wkm. argumen- tum hic inchoatum 781 — 794 fusius tractari et absolvi vidit. — 615 omnHms OQ. Mr. Bkm.: pectore, miro errore, Lm. B. — 631 hatid igitur Lm. B.: atidiium OQ. auditu absurde Mr. — \ 632—667 J hi duo loci, qui sunt 622 — 631 et 668 — 676 ab eodem versu incipientes ita alter alterum excipere debent ut II 478 sqq. et 522 sqq. — 645 simul OQ. semel Lm. B. Mr. — 655 sqq. micanU (Lm. Mr.) serpenUs cauda procero corpore iruncum sit libitum: procero corpore utrumque OQ. serpeniem (Maruli.) cauda e procero corpore utrimque Lm. minanti serpentis cauda . . . utrimque Goeb. quaest. Lucret. p. 25 . . . 5er- pentis cauda procero corpore, utrumque * Mr. olim scripsi micanti serpentem (vel serpentis?) cauda, procero corpori^ trunco philoL XXVII 50, quod cum Goebelii coniectura contaminans, ut ipse ait, Susem. serpentis procerum coT" porV truncum fecit, nequaquam tamen confidenter, v. philoL XXVII 57. absolvit rem Giussanus serpentis cauda procero corpore truncum scribens, i e. si serpentis trun- cum sit libitum discidere; truncum dicit, nam collo par- cendum esse declarat v. 660. — 661 ardentem ut morsu premat icta dohremy philol. XXVII 432 not. 2: a/rdmti . . . dolore OQ. ardenti . . . dohrem Lm. B. — 670 supera ante actam astatem Bob. Unger. super OQ. edd. cf. V 326. ante acta aetas est haec aetas, quantum eius transactum est. — 678 anim^e, nam in dentibus (cf. v. 606) non est animus. animi OQ. edd. — 682 vivere solam (animam) 683 convenit, ut sensu corpus tamen afuat omne: affluat OQ. afuat scribere ausus sum, quod ante me scribi iussit Grassbergerus, de Lucret. carmine, Monachiae 1856 p. 54. scripsisset hoc, quod unum aptum est, Lachmannus, si huius modi composita in usu veterum fuisse demonstrare posset, cf. ad 685 comment.; quod scripsit arceat ipsi parum placere apparet. abicit versum B., item Mr. — 687 m^orbus OQ. Mr. Brg. philol. XXVII 51 sq. morsus Lm. B. — 688 suhito his e frugibus, ibid. subitis PROLEaOMENA. LV OQ. suhiens e Lm. subiit si e B. Mr. — 698 guanto quique magis OQ. ut recte scripsit Lm., ita falso interpretatus est, ut suo iure miratus sit Poliius ia ann. Lucret. suis neminem in hac voce ofiendisse. docet Lm. ad. 1. VI v. 459, ubi idem adverbium extat, quique esse *um je wie viel mehr, um je so viel mehr' quod non capio. quique paene idem valere videtur quod qUfOCunque ratione, unde non longe abest vis vocis utique. — II 699 II cf. p. XXVn. — 700 dispertihts enim Lm.B.Mr. retro OQ., ex v. 699. — 732 contage OQ.Mr. vel contagi, quod Goeb. mus. Rhenan. XV 406 praefert; contagibu' Lm.B. — 734 cui subeant B.Brg. philol. XXVII 54: cum OQ.Lm.Mr. — 736 utqui Mr. cf. ad I 749; ut quicum OQ. ut qui G.F.Hermann. philol. VIII 181. ut iam Lamb.Lm. quidum B. — 740||*741|| versus optimus et Lucretio dignissimus est. apparet poetam argumentum huius loci ita tractare potuisse, ut haec verba aptissima essent, vide quae p. XXVI de versibus 758 sqq. disputavi. — 745 cum eorpore quoqu^e 0. toto Q.Lm.B.Mr. — 758 sqq. ||761 1| cf. p. XXVII. — 781 aequore in alto OQ.Mr.: aequore scdso V 129 Lm.B., sed illi versus non ab Lucretio ipso ibi in- serti sunt. — 787 quod si posset enim OQ. probat Madvicus; ego scribo, de soloecismo securus, cf. p. XIX. quid si posset enim? Lm. hoc si — Marull. vulgo. B. — 801 * 802, phUol. XXVIl 54sq. — 811 quia nuUa lod fit (non sit ut impressum est) copia circum, fit pro sit Lm.; cf. ad. 1. V 359. locist sita copia non inepte Bkm. — 803—815 — V 351—363 eiciunt Lm.B.Mr., retinet Giussanus, recte, nam eis eiectis relinquitur, quod animos mortales esse demonstrantibus obici possit. — 840 — 858 seclusi, quod versus 859 — 866 versum 839 subsequi de- bere res ipsa declarat. — 848 repetentia nostri OQ. i. e. facultas memori mente vitam olim actam reprehendendi, cf. V. 856 retinentia Lm.B. — 865 sq. neque hilum differre, an nuUo fuerit iam tempore natus: ex similitudine eius quod est haud scio an . , , hoc nihil differt an nulh etc. ita in- terpretor, ut sit nihU differt — an nullo fu£rit iam tefnpore LVI PROLEGOMENA. natus?, es macht nichts aus (wenn er auch schon einmal gelebt hat possis cogitatione adicere)^ pro quo abrumpens pergit: oder soii er uberhaupt noch niemais am ieben gewesen sein? quod re non difTert ab eo quod in usu est: nihil refert^ utrum natus iam fuerit^ an non fuerit: an nuUo anuUo 0. a nullo anuUo Q., ut appareat in archetypo et an nuUo et an uUo scriptfim extitisse: a/nte uUo Lm.B. anne uUo M. — 875 et unde mihi dudum suspectum fuit. — 909 * 915 cum is, qui inde a v. 901 loquitur^ non idem sentiat de morte^ quod ei^ quorum iamentationes vv. 891 — 897 legimus^ non potuit poeta eius iamentationem sic nude subicere. — ||909 — 95 1|. v. 906 sq. rem ad somnum redire docet Lucretius, v. 916 sq. in spmna ne- minem se requirere: haec igitur non separari oportet. — 919 torrat*Q., corr. 0. torret 0. inde Lachmannus torres (item B. et Mr.), voce ignota ex Cyrilli glossario cupidius arrepta. — 922 se coUigat Wlim.: probat Giussanus. inde quod homo ex somno se coiligere sQlet^ cognoscitur quod 920 sq. legimus. — 925 turba et disiectus, Goeb. quaest. p. 29: turiae disiectus OQ. vulgo. — 932 si grata Nau- ger.: gratis OQ. graUs fuit haec L. gratisne fuit B. — 938 in offensast Postgate, Journ. of philol. XVI p. 28: in offensos OQ. in offensust Lamb. Lm.B.Mr. — 948 quid respondemus, OQ. vulg.: respondebis Ritschel. ap. Goeb. quae. p. 29 probante Pollio, praeter necessitatem^ opinor. — 959 gnatis concede B. magnis OQ. dignis L. rmgnus cens. Oreilii lepens. Mr., inepte. — 990 quem volucres lacerant (curae . . .> 991 . . . atque exest anxius angor, philol. XXVII 56. aut dliae quoius sdndunt cuppedinV curae, Bruno, prog. Harb. 1872: dlia quavis Cfuppedine (curpedine) OQ. Lamb. edd. — 1009 . . . egestas * Tartar rus . . . aestus — qui neque sunt, cf. p. XI Mr.: egenus Tartarus Lm.B. — 1021 hinc Pontan, ^ic OQ.Lm.B.Mr. — 1040 ipse Epicurus obit decurso Florent. 31. Pontan. Mr. Brg. philol. XXVII 336. iit, quod per se non idem est quod obire. Lm.B. — 1056 et qua^rere semper, com^ mutare locum: ita distinxere recte ante Laclmiannum^ qui PROLEGOMENA. LVII Tirgulam sustulit^ quasi is quaerere possit dici commu- tare locum^ cui id facere faciiiimum sit — 1065 sq. /k- gitat, quem scUicet, ut fit, effugere haud potis est: ingratis (ita primus Lamb.) haeret et odit Madv. advers. critic. p. 24: fugit at quem . . . ingratius OQ. at quom Lm.B. fugit (at quem . . ingratis haeret) et odit, quod ferri non posse Madv. docet. * — 1072 sqq. status, in quo sit . . omnis astas, post mortem quae restat cumr que, manenda (Lamb. pro manendo), Lm. virgula sublata locum corrupit; secuti sunt B. et Mr. — 1071 — 1073 (1073 sqq. Lm.) suo loco positi sunt. non meiius eos Kannengiesserus diss. p. 22 post 1089 Lm, quam Susem. philol. XX¥D 57:post*1094Xm. tranSferrt Wt^ dr. ann. Lucret 1879 p. 200. IV II 1 — 25 1|. Lachmannus hos versus e 1. I 920 sqq. sumptos^ ne libri quarti prooemium desideraretur^ a Cicerone hic repetitos putat v. 25 mutato^ cf. conmi. ad I 926. — veri tamen similius est^ quod Purmannus in ann. philol. LXVII 664 sqq. opinatur^ ipsum Lucretium eos huc trans- tulisse^ cum e 1. 1 toUere veliet. aptissime autem pro illo qua constet compta figura, quod est in I. I, hic ac per- sentis utUitatem scripsit^ nam utilitatis in initio libri mentionem fieri conveniebat. — 45 — 48 ante 26 collocavi, cf. philol. XXIX 417 sqq. — 45 in sua . . quaeque OQ. Mr.: quoique Lm. cuiqus B. — * 127 sq. hos versus huc, i. e. post V. 45 (41 Lm.) recte iussit transferri Wkm., nisi quod lacunam non videns 41 rearis pro reamur et 46 sed pro quin scripsit. — || 50 — 52 || philol. XXIX 417. — 62 itlarum cf. p. XX. — 79 scenai spedem Parium ma/rmorque deorum, philol. XXIX 422: patrum matrumr- que deorum OQ. pulcram variumque decorem Lm. claram variamque deorsum B. pairum coetumque decorum Mr. — 81 sq. quanto .circum mage sunt incG/^sc^^ th^^tninoe^ B. mire skne 'inclusd, si^scripsit. in OQ est indaustra: id enim agitur^ ut quam maxime circum^ i. e. ab omnibus summi moenium marginis partibus^ velis ad malos eductis scaena et cavea a caelo seclusa sint. nunc demum video LVI[I PROLEGOMENA. ita (L e. velis supra intentis) clausa scribendum esse ,Je mehr sie so (vom himmel) abgeschnitten sind" — angusia Lm. inditsa theaira momtbus Mr., utrumque pariter a re alienum. — 82 hoc . . . lepore . . omnia: haec OQ. edd. — 91 diffusae e rebus Lmb. Mr.: difpusae rebus OQ. diffusa e Lm. B. — 92 inirinsecus ortae Lamb. Wkm. Mr. ecc- trinsecus ortae OQ. extrinsecu' torte (sdnduntur) Lm. B. — 94 coortae (coorte) Q. coorta 0. Lm. B. — post 97. 230 — 238: hi versus ubi in codicibus extant^ ibi ea argu- mentatione qua esse imagines docetur dudum absoluta de mo- tus eorum celeritate agitur. hic argumentorum ordini conve- niunt: perspexit rem Wkm. — lllex ea imaginibm Lotzius philol. a. 1852 p. 723. ex imaginibus Lm. B. (specie sunt prasdita rerum) extima Mr. alia vide ap. PoII. — 112 /br- mae rerum similesque effigiaei forrrmum dissimUesqtie OQ. formarum illis similesque Lm. B. formae^ rerum simi" lesque Mr. — vv. 129 — 140 eis subiungendi sunt, quibus esse imagines docetur; sunt ergo post 116 (109 Lm.) collo- candi^ cf. Susem. philol. XXIX 423: quod si fit^ non est cur cum Lm. B. Mr. secludamus. his subieci 168 — 173*: locum imperfectum seclusi. — sequitur locus qui est de tenui- tate imaginum, 110 — 126 (137 — 153 Brg.), aut imper- fectus aut truncatus. recte enim docet Susem. 1. c. p. 424 sq. plus uno argumento hic fuisse^ quorum alterum puto inde fuisse ductum, quod res minimae^ quae tamen non infra sensum videndi essent^ imagines mitterent^ quas ex eorum minimis partibus constare necesse esset: ad hanc argu- mentationem pertinent vv. 174 sq. (154 sq. Brg.). qUfOrum quantula pars sit imago etc. alterum argumentum unde ductum esse possit divino quidem^ sed hariolari nolo. — est autem in hoc exemplari horum locorum ordo hic: 97.230 —238.98—109. 129-140. 168— 173.110— 126. 174sq. 143 — 167. Christ. I. c. p. 21 sq. sic collocat hos locos: 98—109. 129—140, male vv. 127 sq. praemissis. 110— 126. 168 — 173. 143 — 167. vide praeterea de his omni- bus, quae Susem. disputat in philol. XXIX p. 423 — 426, cui quatenus assentiar quatenus non assentiar facile appa- PROLEGOMENA. LIX rebit. nunc ad singula redeo. — 137 — 140. 141. de anacplutho v. p. XXI. — 159 cam certas pervenit in res Susem. Brg. philol. XXIX 421. alias OQ. edd. inepte^ quasi pleraeque res imaginibus transitum praebeant. raras Lotzius in pbilol. VII p. 704, vitio perspecto, non correcto. — 160 et 165 vestem: Oppenried. a. 1847 vitrum, quod cum alii tum Mr. probarunt, Lotzius, bic illis cautior, probare non ausus est. — 165 possunt OQ. P. Langen., philol. XXXIV 28sqq. — possunt, videlicet simulacra, quae ex eis quae summa in rebus sunt confiunt: potis est Lm. B. Mr. sed cf. ad II 957 et supra p. XX. — 180 res ibi respondent 0. Wkm. Mr.: sibi Q. Lm. B. — 184 in quem qmeque lo- cum diverso momine tendunt: numine OQ. Mr. tendit OQ. versum suo loco retinet Mr., illud quaeque recte inter- pretatus. post 175 (155 Brg.) collocant Lm. B., tendat scribentes. 198 sq. quod f parvola causa, hoc neque sanum videtur esse neque adhuc emendari potuit. — 195 Lm. B. post 205 transferunt, Mr. recte suo loco retinet. — 202 quavis peneirare qumnt se, videlicet per aeris inter- vaUum. . philol. XXIX 437: quasvis . . res OQ. edd. vulgo, absurde. — 203 (Lm.) in suum locum reposuit Mr., a Ber- naysio post 188 coUocatum. 202, 203 (208 Brg.) caelumr que rigare OQ.: circumqus Lm. — 211 nonne corr. Q. Bkm.: qume OQ. Lm. B. Mr. — 218 sidera respondent in aqua . . . mundi OQ. vulgo. Wkm. Mr.: mundo Lm. B. — 221 mira faieare necessest * paene certum est in eo versu qui excidit post 221 Brg. fuisse mdbilitate — [217 — 229 Lm.]. postquam Lucretius accuratissime desimu- lacris egit, demonstrare esse omnino effluvia (&7toQQO^s) quae sensus lacesserent, summae esset ineptiae. recte igitur Wkm. itemque Goeb. observ. p. 23 versus ex 1. VI (921 — 933) huc translatos tollunt. quod Gellius et Nonius hic legerunt, hoc unum declarat iam tum interpolatum fuisse carmen. — 222 hinc Bkm. Lucretium ita putat capitula disposuisse, ut primum doceat quid simulacra eflfi- ciant, si non impediantur: 239 — 268, deinde de impeditorum vi et effectu disserat 299—322. 348—363: tum sequi LX PROLEGOMENA. vult eum locum qui est de imaginibus in speculis appa- rentibus 269—298 et 323—347. post haec ea collocat, quae de umbrae motu qui videtur legimus vv. 364 — 378. hunc ordinem olim laudavi: et sane res ingeniose excogi- tata est. sed transpositionibus illis opus non est. nam ut^ quin poeta loco de simulacrorum in speculis motibus qui videntur^ subicere potuerit^ idque vel aptissime, quae de umbrae motu legimus^ dubium non est^ ita ne ea quidem^ quae ut interiecta seclusi 307 — 340, non vinculo quodam cum eis quae sequuntur continentur; nam non casu factum videtur, ut ante umbrae mentionem, quae fit 347, illud adumbratim praecedat. — 239 — 243. 241 (226 Brg.) * Kanneng. diss. p. 27, ann. Lucret. 1879 p. 226. — 244 et 261, foris quae vere transpiciunturi Lm. V. 244, ne guod genus sine sunt positum esset^ — cf. ad II 194 — in utroque versu pro quae verei quae sunt, hene scripsit; nemo eum secutus est. — 267 in idem Mr. in eum OQ. cf. p. XX. iterum Lm. B. — V. 290 (Lm.) a Lachmanno post 270, a Bernaysio post 269 positum loco non moveo. post 272 (289 Lm.) excidit aliquid, cf. Goeb. obs. p. 19. Christ. p. 11. Mr. Poll. 1. c. p. 339. sq. — 291 adeo e specuh: specUlo OQ. edd. — 293 convertit OQ. P. Langen 1. c. cohvertitur Lm. B. — 328 sq. ... aer ater B. M. ohsederat aer continuo OQ. ater, aera Lm. — 344 ad tomum . . . tuamur Lm. B. tuantur OQ. terantur Mr. — 380 sqq. extantisque procul . . . montis classibus inter quos OQ. Wkm. Mr.: eoctant usque Lm. B. — 401 nuhila despicere OQ. vulgo: dispicere Lm. B., V. philoL XXIX 444. — * 402. desperavi de emendatione, lacunam tamen certo adgnoscere videor. ceterum ne nunc quidem mihi satis constat non potuisse Lucretium mi/ra/nde scribere, quod adverbium sane mirum rursus occurrit v. 445, ubi est mirande multa, pro quo Lm. miracli multa, B. et Mr. miracida multa. — 466 oib sensu foHso ratio orta . . ., qu^ tota ab sensihus aptast: ortast inepte OQ. edd. correxit Hoeferus in libeilo bono, quem de sensuum doctrina a Lucret. 1. IV tractata scripsit PROLEGOMENA. LXI Seehusae a. 1872 not. 78. — || 476 || philoL XXIX 446 et siipra p. XXVn. — 491 * 492 ibid. p. 447. — 496—502 sqq. de similibus anacoluthis v. p. XXII. — 511 sq. . . . damor, quippe . . . vocum; Wkm. recte, nisi quod post vocum gravius distinguere debebat: cf. philol. XXXII 478 sqq. vulgo male . . . damor. quippe . . . vocum 515 scUicet . . .: 515 sdlicet expleHs quoque ianua raditwr oris: Lm. totum locum corrupit scribens: . . . vocum: sdlicet exphti . . . oris, simili- tudinem ab ostio ductam non videns. v. philol. XXXII 47 8, ubi tamen ostis scribere non debebam. excidisse versum post 515 fortasse recte conieci. — 551 sq. 542 — 546 (525—531 Brg.) cur secluserim, v. philol. XXXn485.— 529 rehoant raucmn retro loca harbara homhum, v. ibid. 483 sq.: revorat . . . dta . . . OQ. . . . rehoat . . . regio dta Lm. B. Mr. — 530 gelidis cycni nocte oris ex Heliconis B. validis necU tortis ea? > . . OQ. et cycni tortis convdllibus . . . Lm. validis cycni torrentihus infeUciter Mr. v. Poll. ann. Lucret. — 553 pars solidis adlisa hds OQ. edd. Wkm. Mr. pars, sqlidis adlisa, hds Lm. B. — 577 avidum nfmis, fauricuhrum OQ. Mr. tion offendit. nimi' miraQlorum Lm. B. — 580 sq, aurisqus hxessant, coUoqui^m ut clausis foribusquoque saep^ videmiis OQ., nisi qupd tii( ijaserui, videlicet auris hicessere, philol. XXXIII 485 sq.: lacessant, coUoquium dausis ... ubi demushm. . . . quo (?) sa^epe videmus B. hicessant coUo- quium . . . videmus, nimirum quia Mr., male ad unum exemplum trahens, quod ad universam rem pertinet. — B 586— 59411 (603—611 Lm.) ... philol. XXXII 486: Wkm. 612—614 Lm. post 602 coUocat. ab v. 585 ad V. 595 transeundum esse etiam Kannengiesserus vidit, 1. c. p. 30. ■ — 590 sq. replmtwr loca vodbus dbdita retro omniaque his drcum fervunt (Mr.) sonituque dentur, phUol. 1. c. p. 488: . . . omnia quae fuerunt . . . OQ. . . . vodbus, dbdita retro omnia quae drcum feriu/nt . . . Lm. . . . omnia quae drcum subsunt . . . B. — 594 saepta intra, phUol. 1. c. p. 489. saepe supra OQ. saepem intra Lm. saepem ultra B. — 584 quis sentimics, Christ. LXn PROLEGOMENA. p. 10. Goeb. quaest. p. 30. — 604 'per flexa foramina Yictorian. Goeb. quaest. p. 30 perplexa OQ. vulgo. — 607 umida linguai d/rcum sudantia templa, OQ. vulgo Mr.: sidentia Lm. B. — 612 dum omnis in didibwr artus Wkm.: dum diditwr omnis in artus OQ. editt. — 615 stomachi umectum servare tenorem: wmidum OQ. non bene Lm. B. Mr. umidulum, nam Lucretius adiectlTis deminutivis non uti solet nisi quantitatem significantibus: non yidit id quidem C. Wolffius^ de Lucret. vocab. singu- laribus^ Halae 1878 p. 32, sed declarant quae affert. logua^ cula et simula ibi scribit poeta, ubi amantium stultitiam ridet, IV 1143 et 1145. — aliis cdius qui sit cibus ut videamus * expediam, ann. Lucret. 1873 p. 1112 . . . cibus unicus aptus Lm. . . . dbu' swppeditatus B. . . . ciM suavis et almus Mr. aeque vano conatu. — 621 est ut quae serpens, philol. XXXIII 438: est itaque ut serpens OQ. est oiiquae ut serpens Lm. dedicat ut serpens B. extetque ut serpens Mr. — 646 cognoscere quaeque * quippe ubi . . ., philol. XXXIII 435: excidisse puto quae ita versibus complecti ausus sum ^iUud ut esty quod meUi' liqwyr duldssimu' multo saepe aliqmi perfoedus amu- rusque esse videtury. Lm. versus 671 — 673 post 662 coUocat, vitio non sublato, nam ne ibi quidem verum est rem a poeta saepe demonstratam esse. abieci igitur v. 672, qui hic est: id quod iam supera tibi saepe ostendimus ante, factus ex v. I 429, ubi tamen pro saepe est paulo. — 654 sapore: rectius liquore scripsisset, sed ferri potest quod scripsit. — 659 animantibus OQ.edd.: animalibus Poli. de art. voc. p. 39, falso, si quidem Bkm. 666 recte qu4imque pro quemque scripsit, qtiemqus enim nisi de hominibus dici non poterat. — || 688—703 || (706—721 Lm.) Lm.Br.Mr. recte secluserunt. — 722 natvira animalis Lamb. Lm. B. anima OQ. Poll. 1. c. p. 31. animantis Gif. Mr., quod Lucretio singulari nominis animal uti non so- leat. sed existimo animalis adiectivum esse. — 723 equi oitqus hominis casu OQ.Mr. equi casu atque hominis Lm. B. cf. p. XVIII. — 734 sq. leonem * cemere per simu- PROLEaOMENA. LXIII Tacra oculos quaecunque lacessunt pro leonum OQ. philoL XXXni 439^ uhi dicere deheham in eius versus qui periit flne leonum fuisse: leonem cemere L.B.Mr., quasi per quaelihet simulacra leones cemi possint. hones MaruIL vulgo, eodem vitio. — 737 leonem et cetera Lm.B.Mr.: leonum cetera OQ. leones vulgo. — 743 rellicta vita iam rmrs . . potitast Is. Voss. B.Mr. reddita vita OQ. reddita pro vita Lm. — || 750—758 ||. 759—798. 799—803. quae ratio inter hos duos locos, qui sunt 750 — 758 et 759 — 798 intercederet, primus perspexit Christ. l. c. p. 23; Susem. philol. XXXIII 439 sqq. rem paene ahsolvit. prius Lucretius scripsit 750 — 758* et, quod addo, 799 — 803 (818 — 821. 826 Lm.), deinde maluit eum locum, qui est de quicquid quoque loco cogitandi facihtate^ cum eo^ qui est de simulacrorum in somniis qui videtur motu^ coniungere: itaque prior locus secludendus erat. novae deinde rei expositioni eandem rationem suhiectam voluit^ quae priori suhiecta est. repetiit versum 774 (756 Brg.) versu 799 (781 Brg.), duos qui sequuntur reliquit^ alio tempore ut adscriheret. utrum deinde ipse an alius quis versus 771 sq. ex voce quippe facto uhi huc transcripserit, non dixerim. lineolas ante lacunae signum positas volui. de re his tractata cf. p. XVIII sq. — iam ad singula venio. 756 et 781 rerumy in quo offenderunt Wkm. et Susem., pro- nominis instar est, ut eorum scrihi opus non sit. — 765 si mare, si terram cordist OQ.Lm. vid. occwrrere: corru- perunt locum facillimum ad intellegendum B. et Mr.^ ille terra est in corde . ., hic terrast cordi scrihendo. — 773 et repetunt ollis (hoc Creechius) gestum pede convenienti i. e. repetunt motum pede hracchiis conveniente^ vel planius etiam^ ita repetunt ut pedis motus hracchiorum motui con- veniat. repetunt oculis OQ.Mr. inepte. referunt oculis Lm.B. non melius. — 776 tempore in uno, cum (com) sentimus (consentimus OQ.), id est cum vox emittitu/r una, cf. philol. XXV 74, Susem. in philol. XXXII 440 not. 6. Brg. Ep. Lehre v. d. Seele p. 18: 782 (764 Brg.) imago? 795 (776 Brg.) quod sentimus, id est, cum . . . acute. LXIV PROLEGOMENA. Acd falso Lm. [795] B. cum sentimus id, et male Mr. — 782 prima .... alteray in quo ofrendit Susem.^ est itnago, quamquam simvlacra praecedit. locus eis adnumeraDdus e»t, de quibus p. XX dixi. — 784 nisi qtuie {que OQ.) contcndit Mr. vid. cemerei $e Lm.B. — 786 nw se ad quae: nisi quae ex se Lm.B. nisi queis sese Christ p. 23 probante Pollio L c. — 804 — 838 secludit Lm. recte^ nam rum hnius libri argumento nullo vinculo continentur. — 804 sq. apessls effugercMr. felici audacia: inesse OQ. m)emu8 te cffugere B. reJ^u' necesset Lm. — 817 nec fuit ante videre oculorum lumina nata OQ. Mr.: ncLtum Lm. B. — vv. 868—876 (869—887 Brg.) Lachmannus iniuria floclusit; vidlt enim primus Susemihlius non minus simu- lacrorum impulsu fieri ut cibum caperemus, 869 — 887 <|uam ut passus proferremus, 839 — 868. de utraque re dixi In co libello qui inscribitur Ep. Lehre v. d. Seele p. 21. iam vcro cum Lucretius in eo loco qui est de passus pro- fcrendO; qui flat ut possimus addat, in eo qui est de cibo capiendo non addat^ — hoc unum docet^ unde sitis et fames oriantur; — illum locum prius fuisse scriptum putO; hunc ei inchoatum subiectum esse. ergo sic collo- cavi: 877—906. 858—876. — 858 his rebus . . . dudbus Bltm. hic OQ. edd. — 859 aeque id ut ac navis B. cor- poris ut ac OQ. f corporis ut ac Mr. corporis ut navis Muret. Lm. — 867 multaque . . . pondere magno cf. I 236 V 521 all. OQ. Mr.: pondera magna Lm. B. — 862 qtuie deest in OQ. quia sunt Lm. — 864. 863 Lm. B.: 863. 864. . . a/nhdant, his igitwr Mr., sed vide ann. Lucret. 1873 p. 1111. — 914 sq. aeriis awris . . atque eius OQ. Mr. cf. p. XX. cib ibus Lm. B. — 933 poplitesque f cubanti OQ. vulgo: nunc desperavi de loco^ quem olim emendare conatus sum, cf. philol. XXXII 444 'sq. — 942 intus OQ. edd. * cf. 1. c: actus Lm. B. in test Mr. — 949 degere duellum Bergk. ann. philol. t. LXVII p. 317 cf. 1. II 661. — 978 donec . . . redeunt Poll. ann. philol. XCV p. 39. — 988 sq. magnis qui motibus edunt magna Wkm. quae motibus Marull. Mr. montibus OQ. mentibu^ mire Lm. mor' PROLEGOMENA. LXV tSms B., absurde. — 991 toUunt damorem, quasi si i/ugu- lenimry ibidem i. e. in somno: iugulentur ibidem absurde editores. — 998 sq. ut qui praecvpitent ad terram, cor- ^ore toto extemantur: extemantur Lm. egregie. Mr. exter- runtur OQ. expergunim B. miro errore; magis tamen mirum est etiam Lachmannum et Munronem scripsisse utquipraer cipitent . . . corpore toto, quasi quis parte corporis prae- cipitari possit. — 1003 pusi Bergk. 1. cpuri OQ. edd.: non de pueris agi crediderunt Lachmanno B. et Mr. — 1009 e corpore quoque OQ. M. hoc est: *von dem betreffenden', ex eius corpore, quam quis forte amat. — 1036. 1039. 1040 Lm. cf.phUol. XXXm445.— 1016(Lm. 10m)in cf. ibid. Mr. 1054—107711.1086 e Lm.B. 1049—1096 cf. p. XXVffl. —1088 1|. philoL XXXffl 445 sq. — 1065 mius proquam plwrima habemus, cf. ffl 199 sq., ubi tamen non tam cum comparatiyo^ sed ita . . frwmbur ilii proquam cum super- lativo respondet: cuius quam pl/u/rima OQ. cuiu^ quo mage Lm. B. cuius quom imn Mr. — 1072 quas vanos spes raptat ann. Lucret. 1873 1121: qu>ae vento spes raptat OQ. quae mentem spes raptat Lm. B. vento spes raptast Mr. — 1076 in medioque siti torretur flumine potam philol. XXXIII 447. sitit torrenti OQ. edd. cf. ad III 914. — 1124. 1123 Wkm. serritium ofGciorum ne- neglectus infamia magis inter se cognata sunt; quam cum eis, quae 1125 sqq. de luxuria dicuntur. — 1106 Jlidensia i. e. Elidensia, prima syllaba propter metri necessitatem producta OQ. Jessen. quaest. Lucret. p. 5. Bemays. ges. Aufs. n 365. coniecturas virorum doctorum afferri iam opus non est — 1107 ludi corr. 0. Mr. ludi OQ. lychni Lm. B, — 1128 quam tu pebis: quam ppetis 0. preds Q. si quam peHs Lm. (siquam — ) Mr. — 1144 tumida B. Mr.: iamina OQ. gemina perverse Lamb. vulgo. Lamia non meiius Lm. — 1 156 iam admissum (ammissum) Lamb. venientem missum OQ. missu Lm. iussu B. — 1175 sq. si non ipsa quoque iUarum subat ardet abundans natwra . . . retradat quod iUa/rum OQ. . . ipsa, quod iUorum subat, Lm.B. sed mares non subant, v. lex. quod LuoBXTiiTS. ed. Brieger. 6 LXVI PBOLEGOMENA. iUorum subat ardet . . retradcU Mr.^ ^lorum ad armenta referens: sed feminiiio opus est^ ut in sexuum oppositioiie. asyndeton esse st4ba;t a/rdet Wkm. perspexit. — 1185 sq. commiscendo qmm semine . . virilem femina vim mcit, ego^ philol. XXXIII 448. item Bruno^ progr. H^g. 187S1. virili OQ. edd. — 1200 * 1201 miavus Wkm. magis OQ. edd. ct philol. XXXUI 448. — 1235 r^ertf ut ..., crassane Mr. orassague OQ. vulgo. Lm. B. — 1259 imtAescai te secum degere vitam. B. Mr.: nos Lm. V 28 * 31. 29. 30 Thracis Mr. Thracia OQ. Thror cam Lm.B. Kanneng. diss. p. 31. v. 36. 26. 27: fcMrtasse recte. — 33 pdagigue severa OQ. debui scribeve, nam VI 660 pelage sunt plura maria: pehge Lamb. Lm.B.Mr. so- nora Luc. Muli.^ Stati versu allato^ quo nifail pr<^atur. pelagi severa sunt Mie ernsten Meeresweiten*. ~ 45 sq. cuppedinis acris . . . curae Bergk. ind. iect aest. HaL 1865. aores OQ.edd. — 110 — 224. cf. Lachm. comment ad V 335. cur hos versus non seclusissem supra docui p. XXtX. — 122 sq. quae . . . distant inque deum numero quae sint indigna videntur Christ. p. 23. Bruna i. c. Bkm. di- stant . . videri OQ. vulgo. — versus [128 — 137] — HI 181-^790 ineptissime versibus a poeta ipso hic repetitis praemissi sunt ab interpoiatore^ nam illud in eodem homine . . . mcmere hic^ ubi demonstratur mundum animatum esse non posse^ absurdum est. retinent tamen Lm.B.Mr. offen- dit vero in eis primus GoebeiiuS; obs. Lucret. p. 26; sed ita, ut quattuor priores versus totos retineret^ quinti prio- rem partem^ sic ammi ruitma nequit, eisque verbis subiceret sine forma animcdi ex formamque ammalem V. 131 effectum^ pergeretque puiribus in glehis etc: quam corrigendi licentiam nemo probavit. v. 133 est animm^ durare posse Mass eine seele bestehen konne'. — 144 tenuss pro {de OQ.) corpore eorum Lamb. tenuest ai corpu' deorum Lm.B. — Mr. olim, in ed. minore tmues de corpore eorum^ quod non capio^ post, in maiore ceu cor- pora eorumy sed ceu non idem valet quod ^non minus quam'. — 175, 176. 171 Lamb. Mr. cuius transpositionis PBOLEGOMENA. LXVH ratio patet. — 182 notiUes divis hominum unde est: ho- mimtm divis unde est OQ. homimm dis wnde est Lm.B. — 201 avide B.: amdom OQ. (diquam Lm. amdei Mr. — 209 II * 210—212 II V. aBsaL Lucret. 1873 p. 1121. — 233 quis su^ tutentur Christ. p. 10. prob. Poll.: qm OQ. edd. — 247—260. 273—280. 281—305. 261—272. pri- mus Bockem^Uerus 261 sqq.^ locum a yerbis qitod swper- est incipieQtejED; extremo eonim^ quae de elemeutis docen- tur, loco pesuit. versui 260 versus 273 sqq. primus subiecit Kanneo^essenis. — 284 fuligine, BentL^ quod non minus Terborum coUocatione eommendatur quam re: nam taeda plurimum fuliginis spargens ardet: caligine GQ.edd. — 278 oborUs ignibus Bruno L c. pro db omnilms igwSms. — 302 (312 Lm.) acutissimorum ho- minum huius versus emendandi conatibus^ quorum maio- rem partem invenies apud PoU. in ann. eius Lucret^ nil effectum est^ nisi ut eum corrigi non posse appareat. — 238 sq. videmur inter nos, nisi quod*^ ita recte ante Lach- mannum^ qui primus videmur, inter nos nisi quod . . . asgrescmm scnbens locum pervertit; nam inter nos vi- demu/r . . . est Vir sehen einander als sterbliche ', inter nos aegrescimus nihil est. — 339 morbis . . . isdem Pius. Mr.: idem 0Q.LmJB. — 349 quia nidla lod flt copia dr- evm Lm.B.Mr. sit OQ. vulgo. cf. ad ni 811. — 352 dissiUat summarum summa BentL Bkm.: dissUia/nt OQ. LmjB.Mr. — per icttis Bruno L c. pericH OQ.edd. — 375 pah^antur OQ.edd. videtur verbum medium esse^ quod vulgo inepte deponens vocant^ cf. Poll. ad h. L: patrarunt Goeb. observ. p. 57. — 386 superavit et ardens multa perussit scripsi ut simplicissimum: amiens OQ. ruperat et lambens (ita iam corr. quadrati) Lm.B.Mr. — 398 tM materiai . . . su/nt corpora plwra coorta * . . non potest poeta non adiecisse ignea fuisse ea rerum corpora. — 399 sq. inde cadwnt vires . . — aut pereunt res — OQ. Mr. Goeb. observ. p. 40, recte. — 408 Lm. coorta, et pereunt . . . auris, inde cadunt . — 419 sq. tan- dem conveniant ea quae . . . magnarum rerum fiunt eocor- LXVm PROLEaOMENA. dia saepe OQ.i Lm. semper, quod est n 1058, perperam, cf. p. XI sq. — 430. 431. 432 hoc ordine hi versus (smit 443 sqq. lin.) in libris extant, sed yereor ne primus eo- rum eis duobus qui sequuntur postponendus fuerit, ut scriberetur qiiod non omnia . . . poterant . . . manere nec motus . . . dare convenientis prqpter dissimUes formas etc. — 436 sq. secernere cadwm, et sorstm (secemere) mare, uti . , . pateret Bkm.: . . . mare uti . . . L][n.B.Mr. soloecis- mum in carmen inferentes, qui excusationem habeat nul- lam. — 450 sqq. . . . vtdemtAS . . aurea cum . . rubent . . . lumina soUs * exhaiantqiie laeus ndmUm fluviique . . . .; ipsaqus ut . . tdlus fumare videtur: librorum fidem secutus sum, nisi quod aliquid deesse indicayi: qua lacuna non animadversa Munro poetam dicentem facit nos mane aethera, qui sciiicet videri non potest, se tollentem videre: videntur . . . excHare Lm.B., quod nimis longe a libris re- cedit. — 462 et 466 interutrasque OQ.Mr. cf. ad n 518. — 475 sq. extrema ad limina in artwm . .ut . , prqpulsa coiret Mr. . . . partem OQ. eoctrema a Umini' parte Lm.B — 493 sinit haec (OQ.) . . . verti Mr., haec dscxrcx&g: hic i. e. aether, ut supervacaneum sit pronomen, Lm. B.: an adverbium esse voluerunt? — 534 — 563 ante 509 Bkm., necessaria transpositione, v. ann. Lucret. 1874 p. 169. — 503 vivit OQ. edd. ereoit L., sed v. 464. — 510 . . . guid quasque queat res, nam quid quaeque queant per foedera naturae extat sancitum I 580 sq. ^es kommt auf das spe- cifische vermogen an': quaeat res, quod idem est, OQ. aveat L. B. alii alia non meliora, quae videas, si tanti est, apud Pollium. — 514 (teUus) . . . mmdi certa . . . parSj ut nobis membray videtu/r i. e. videmus eam certam partem esse: menfibra videntur OQ. edd., ubi verbmn nullo pondere esset adiectum. — 525 vis animae, quae membra guber- nat, recte OQ. v. 522: tollere corpus non potest, nisi quod per totum dissitum est: animi Lm. re non perspecta. cf. III 143 sqq. item 528 aninuie scribi oportuit, non animij quod in libris est. 509 — 533 Lm. post 534 — 563 positi a Bockemullero suo loco positi sunt, quos alieno sane loco ' PROLEGOMENA. LXIX coUocatos Lm. B. Mr. secluserunt — 532 sqq. locum trans- ponendo et corrigendo corrupit Lm. (B.), v. 514 pro eodem deorsum scnbens^ y. 514 post 516 coUocans et v. 515 aut in hinc mutans. restituit Lucreti verba Goebelius^ obs. 41 et post eum Munro. — 541 caeli summania templa i. c. nocturna^ Bergk. ann. philoL t. LXXXIII 506 Mr.: immania Creech. Lm. B. — 549 sq. sive ipsi (ignes i. e. steUae) serpere possu/nt: quo . . . cibus . . . inmtat euntis OQ. edd.: avenUs temere Lm. B. — 551 siet hie quoque causa^. sit eff^ haec quoqu^ . . . OQ. siet haec . . . Lm. sit in hoc . . . Mr. — 554 mini/mo Bkm., v. versum 562 et qui sequuntur. mmor soUs rota nec minor ardens, de verbor. coUocatione v. VI 30 sc[. all. — ardor OQ. edd. a sen- tentia utique alienum est. orhis Poil. in ann. eius Lucret.^ sed mire substantivum geminasset^ nihil inde neque ad sen- tentiam neque ad orationis ornatum lucratus, cum nihil dicere vellet nisi hoc^ solem nec maiorem nec minorem esse quam videretur. — 575 quoscunque in terris cer- nimus ignes recte Marullus: cemimu', fta/mmae male Lm. et B.: caelestes enim ignes idem pati dicuntiur quod terrestres. — 577 videntur ignes Q.: videtwr 0. Lm. B., item Mr., sed dubitans. — 602 et certa Christ. p. 30. Mr. recta OQ. reUata Lm. reclusa B. — 644 natwra vulgo. matwra OQ. Matuta Lm. B. — 675 distinet aequato (caehm OQ.) cadi discrimine metas (OQ.) Goeb. observ. p. 42: ca^dum . . . metans Lm.: reliqua correxit versibus sic collocatis et emendatis: 691 propter signir feri positu/ram . totius orhis 693 obliqui (pbUquo OQ.), terras — lustram 692 . . . m quo . . . serpens. Mr. nihil mutat in his w. — 684 quia crassior est certis in parti- Ims 0/nni *; quaeritur enim cur certis in partibus anni dies longiores, in certis breviores sint. aeira crassiorem esse dici apparet neque dubito quin vox oer eum versum qui excidit clauserit. — 692 * Mr. — 708 w^ si forte OQ. Madv. emend. Liv. p. 123. Mr.: ut sit forte J. Dousa fii. Lm. ^sine ulla causa et cum orationis et sententiae detrimento* Madv. — 725 sq. ... et Veneris LXX PROLEGOMENA. rOQ. Mr.) praemmtius ante pennatus graditm', Zephtfri (OQ. Mr.) vestigia ]^opt€r etc: veris (Bentl.) praenuntius . . . graditu/r Zephyrus Pontan. Marull. Lm. B. — 735 sq. . . . rigorem didit: hiems (hiemps) . . . Bergk. ann. philoL LXVn 325 ... redit OQ. rigorem reddit: Flor. 31. Mr. prodit hiempSj sequitwr . . . algoT Lm.: cdgi OQ. . . . (dgu Bergk. Mr. — 756 fidget OQ. Mr. ful^t Lm. B. — 778 inde lod animalia saeda crea/oit cf. VI 755 natura lod qptts efftdt et supra p. XVni sq. mortdlia saeda OQ. sed mortalia saecla sunt homines^ et hominum ortus infra demum narratur^ et eorum quae hic dicit poeta saeclorum prindpio yolucres ortae dicuntur. sensit diifi- cultatem LachmannuS; sed nihil profecit^ cum versum 792 tum tibi terra deditpassim (primum OQ.) mortdlia sa,eda scribens corrupit. — 796 sq. aetas mfa/mtum B.: aestas OQ. aestus Lm. Mr. — 823 quod tulit ut (potuit OQ.) nequeat Bentl. egregie^ possit qUod non tulit ante OQ.: qu^ pote uU , . . Lm., quasi hoc pote pro perfecto esse possit. alia cf. ap. PoU. ann. Lucret. quod potuii, ne- qudt, ut possit, quod haud scio an latinum non sit^ Mr. — 826 androgynimi, interutra(s)que nec utrum, utrtmque remotum, ex eo quod erat androgynem, irUer utrasque (inter utraque) nec uirumque utrumqm remotum Lach- mannus effecit^ pulcherrima emendatione^ nisi quod irder' utrasque mutavit, cf. ad 1. VI 518. — 838 sq. . . . geni- tcdia . . . per a/rtus semina qua possint membris manare remissa Lm. B.: qua OQ. impressum volui^ non quae quod Wakefleldus scripsit. pabula enim esse debent^ ut concrescant semina membriS; cf. IV 1236 sqq^ deinde opus est foraminibus^ quibus ex corpore remitti pos- sint. absurdum enim est illud membris ma/na/re remis- sis codicum^ quod Mr. probavit. || 841 — 864 | Bkm. nam versuum 824 — 841 et 865 — 911 sententiae inter se oppositae stint: portenta creavit natura: centauros non crea- vit. — 867 sq. potestas hinc iUincpartis ut non par esse potissit: . . . par vis ut sit pars esse 0. . . . par vis ut non sat pars Q. partis ut si pa/r . . . Lm. parilis ut non super- PROLEGOMENA. T.YTT esse potissU B. ingeniose. Jimc ittinc visque td non satpar . . . Mr. alia ykle ap. PoUium de art. yoc. p. 35 sq.^ qoi ipse proxime ad venim accedere putat koc: Jiinc iUmcpeMrti td par si para esse potissit. — 910 sed re» quaeque Mr.: ^ed si qtuxeque OQ. vi$ L111.B. — 933 sq. deeursm aquai largu' dtat . . . saeda ferarum. RlUchel. y. PoQ. 1. c: dancitati a te OQ. darigiiat Lm. B.^ sed yide Mr. not. U. €iaru' dtat Forbiger Mr. — 935 nota vagi (Lm. vagis OQ.) sHvestria tempia petebant scripsi^ probante Giussano. nam et vagi tenfbamt absurdum est et quod quis quasi domt balbeaty nt semper videat^ id inepte dicatur scire. — 965. 975. 968. 969 subus OQ. cf. L. Muller. de re metr. p. 350, — 970 (958 Brg.) nuda ddbant (pro nudabant OQ.) cum Lambino omnes: haec omnia recte Muoro^ nisi quod subu* sic scry^it: Lacbmannus locum pervertit; cum versus sic collocat: 967. 968. 969 saetigertsque pares subus . . . 975. 969 . . . sUvestria membra. cui praeter Ber- Daysinm nemo assensus est — 977 uifieripossentmirari&r Madv. advers. crit U p. 28. fieri posset mirarier OQ. Lal B. Mr.^ quod Madvicus meram barbariem esse dicit. — 972 vaUdiqwe leonis OQ. L e. et alias validi leonis adventu. que Mr., sed re non perspecta. vdlidive Lm. B. — 976 lamen^ OQ aptissime: Idbentis Lm. B.^ quod msi de 9ene vix dici possit — 981 et quos^: at OQ.^ qood per se cum recte se habeat, eam tamen ob rem ferri nequit; qaod ab eadem vocula v. 986 ea inci;»uiit^ quae antiquae rei conditiom opponuntur. — 984: privarunt Saupp. dc cod. Victor. p. 16. PolL 1. c. — privarant OQ. edd. — versum 993 ai Lucretius scripsit^ hora non fansta scripsit — 997 mmc dani aliia sdUertius seripsi cum Bemaysio^ quodoJiis simplicissimum esse videbatur: n/udant sdUertius OQ. num se nudant Lm.^ a sententia toto caelo aberrans. nurui num dmt Mr. — 999 nwiiii^ . . . canr eessit in unwm ^ cognita suntMr. conubium Lm. oowiugium B. cf. p. XXVU. — 1007 nee laedere nec vidlari respondet iili Epicuri quod est ap. Diog. Laert. et. X par. 150 /lii) ^XAntsiv (irjSh ^HnxBff^^ai. — 1035 sq. guid vellet facere LXXn PEOLEGOMENA. ut sdret mimoque videret OQ. Mr. sdrent . . . viderent Lm. B.; non ignari illi quideni; sed tamen immemores^ quae Epicuro in omnibus hominum consiliis praenotionum — nQoXil7l;eig vocat — essent partes. cf. quae scripsi in li- bello quo Epicuri de anima doctrinam explicO; p. 19. yide. etiam X sq. — 1044 sq. si , . . notavit: notcuret, contra constantem bonorum scriptorum usum^ OQ. Lm. B. Mr. — 1050 sq. magna Mohssum moUia ricta fremunt OQ. Yulgo ante Lachmannum; qui levissima ratione allata magna in immane corrupit. — 1056 veroa imitanbu/r . . . hamtus Tan. Faber. teneros imitantwr non recte OQ. Mr. teneros minitantur Lm. B. — 1063 fremitum paindis ibi na/rSms edit ad arma: sub OQ. ubi Lm.; illud ad arma de venere dici non recte negans^ B. — 1077 de victu certant praedaque (i. e. et de praeda) repugnant 0. corr. vulgo ante Lachmannum: praedataque OQ. prae- daeque male Lm. B. Mr.^ quasi pisces ab avibus marinis capti eis repugnare soleant et^ ut id fieri posse concedam^ mergi pisces rostro tenentes omnino voces mittere possint. 1078—1091 (1091—1104 Lm.) recte Lachmannus seclu- sit, 1092 — 1147 non recte, inde a versu 1092 enim ea refe- runtur; quae sine linguae usu esse non poterant. Kanneng. diss. p. 34 V. 1091 — 1104 ante 1136 collocari vult, quod probavi in ann. Lucret 1879 p. 206; sed versus 1123 sqq. vinculo quodam cum eis quae 1107 — 1115 scripsit poeta contineri videntur. — 1093 M monstrabant relM benigni Lm. B. Mr.: rebus et igni OQ. cib igni Goeb. quaest p. 26, omnia dissimilia afferens. — 1099 viresque vigebant OQ. restituit Vahlen. ind. lect BeroL 1880/81: *sie galten', ^bedeuteten etwas' viresque vigorque B. vigentes T. Faber. M. — 1131 sq. ante 1127 M. melius quam Lm., qui 1131 sqq. post 1135 collocat — 1147 et cdata diu in medium peccata dedisse ^dLTvSi. v. ad IV 723 | ma2a in medium et Lm. M., sed mcda non ad rem. — 1176 sol et luna: nox et luna OQ. M. lux . . Lm. B. — 1177 alma dies Bkm.: luna dies OQ.; edd. fortasse recte, cf. ad n 159 sq. noctis signa severae: severa OQ. Mr. serena PEOLEGOMENA. LXXin Cand. Lamb. Lachm. B. — 1179 nubUa ro8 imbres Lamb.: scl OQ. edd., sed solis mentio hic inepta erat. — 1194 sq. in pedore cma — Ula quoque . . capit erigere infit: Ald. al. Yulgo. in pectora OQ. Lm. B. Mr., quod quid sit me non capere fateor. dicit poeta hoc, curam, quae ante aliis malis (doloribus vel curis) in pectore oppressa iacuerit, caput erigere. — 1201 soUidti motus BentL ^eximie et vere' Lachmannus ait. dubitanter tamen scripsi pro eo quod exhibent OQ., et tadti, nam tacitus est ingens ille perpetuus atomorum in moenia mundi impetus. — 1214 induperatorem dassi mger aequora verrit . .: dassis OQ. edd. — 1217 Lm. soius seclusit. — 1230 ingenti sHvas ardore: ingenUs OQ. edd., sed non silvarum Terum incendii magnitudo ad rem facit. — 1231 cadi fulmine misso 0. correct. Q. Mr.: caslo 0. Lm. B. — 1253 ut sibi darent ... ut possent Lm. B. M. parent: quid Lucretius scripserit parum constat. — 1266 repletum: repertum OQ. edd., quod de eo quod iam in dies magis adpetitur vereor ut recte dicatur. — 1302 (1313 Lm.) lineolas a Lm. et B. posi- tas removit M. v. ann. Lucret. et 1873 p. 1109. — || 1315 || ibid. — 1327 fera fata suis cum rmlta dedissent Lm. B.: /ofe Q., littera c erasa: facta 0. vulg. Mr. barbare. — 1328 si fuit utfacerent dubitantis est. corrumpit Lm. sententiam cum sic scribit. idem vero rectissime versu 1343 ante versnm 1342 collocato reliqua emendavit. Mr. hos quoque versus damnat, scilicet non attendens ad sermonem qui aureae litterarum aetatis est et sine dubio Lucretianus. — 1331 — 1333 videtur poeta quondam ipse de stulto magistri invento dubitans hos versus adiecisse, cf. 546sqq.: inter- rumpunt vero, quae continuari debebant. tollit Lm., item B. et Mr. — 1347 dwrairunt Bkm.: du/ra/rent: Giussanus alterius formae enuntiati putat relliquias esse, sic puto ut scribatur ||*1347||. — 1366 (1379 Lm.) —1420 (1435 Lm.) secludit Lachmannus, quod ea quae subiecta sint a versu 1421 ad sationem et agriculturam spectent, de quibus ante egerit poeta; sed ita se rem habere ne verbo quidem indicatum videmus. Munro Lachmanno non assentitur. — LXXIV PROLEGOMENA. 1371 sqq. dtdcisque quereUas — repertas Him.: repertcc (tSbid) OQ. tibia mire sane diceretur per nemora a>c sUvas saltusque re/perta esse. — 1376 nam tum smt carminet cordi Lm. B. omnia OQ. tum haec srnit omnia Lamb. Hr. — 13^3 sq. tuentur * et wumerum Purm. progr. Lubanetts. 1858 p. 15, cf. ann. Lucret. 1873 p. 1121. — servare gewus OQ. Christ. p. 11. sonis Lm.B. reeens Blr. inepte ef. ibid. — 1421 magnum versatHe tempkm OQ. edd.: Lachm. infeliciter versatili% probante Bem. — 1427 mare vdivolis florebat naviJbus . . . : propAxr odores OQ. puppibus et res Lm.; sed naves pu]^es dieere non est Lucretianae sim- citatis. navibus scripsi; quid praeterea perierit sciri ne- quit — 1441 sq. cordi* videbant artibus egregie Poliius. corde viddnmt OQ. convenieboit Lm. darescere et ordine debet artibus ^in due order in the different arts', qui ordo cuius modi esset vellem nos docuisset. YI 15 sq. vexare sine uUa pausa atque infestis cogi (cogei) saevire quereUis Mr. vexare quereHds pausa . . . coget saevire guereUis OQ. quereUis passimque . . . cogei . . peridis Lm. vexare Umore passimque . . cogi . . querdiis B. quid scripserit poeta incertum est — 30 sq. qtiod fkret (fuerit OQ.) naturaU varieque vohret $eu caau seu vi OQ.Mr. ca/usa Lm.B. cf. V 613 sq. YI lllsq. Yerba sunt Lucretianissima, ut ita dicam, ut satis mirari non possim Pollium, philol. XXV 281, ad interpolationis coniecturam confugisse. — 45 . . fiuntfteriqtie necessesi OQ.edd. necessest %: mak fiunt, fateare necessest Lm. fimU possuntque necessest B. excidit versus quo pacto fiunt (sive qua fiunt ratione) et qua vi quaeque gerantur «» 1 123. — 46 dissdui cf. IV 483 dissolvere camam: Goeb. obs^rv. p. 18 et Munro sine causa ressolui seripseruxit — 47 |{ — insignem . . eurrum ^ic {| ^^ 48 ventorum exiatat (exwkxt, ut omissum OQ.) placentm ut omnia rtirsum * 49 ^pme . . .furore (L. pro fa/vore) * cetera . . .: hic Lachmannus Terum videre poterat, nisi vir oninium prodentissimus stul- tissimo Aurati invento ventosum pro ventorum scribentis se a via deduci passus esset scripsit: quoniam semd PROLEGOMENA. LXXV iusUtui . . . cmrum ventosum] naTem significari yult yen- tis agitatani; quod ut a Lucretiani semonis simplicitate longissime remotum ita etiam per se paene absurdum est. cetera existimavit ita scripta certe Lucretio dtgna esse . . et certant plangentia flamina rursmfi: quae fuerint, sine, plaeato cmversa furore, et hoc furore quidem recte: in ceteris Bihil sani est. Bern. a lusu ingenii abstinens duas cognoTit lacunas^ post currum et post rursum sitas. in V. 48 ant ut aut f ponere debebat. Munro denique usque ad ventorvm recte. cetera absurde sic: ex ira ut ptor centiJi/r, ut ominayt) rmrsum quae fuerint sint placato conversa fmore. idem ne id quidem vidit^ cetera non habere quo referretur. — Lucretius in prooemio 1. VI aurigae in curriculo coronam petenti se comparat Tersibus 90 sqq. eiusdem sive comparationis sive similitudinis hoc loco habemus initium; yersum 47. novum deinde alterius partis prooemii scripsit initium; iterum ex illis quattuor vel potius quinque versibus 43 — 46 exorsus. quod initium lacerum ad nos pervenit. — [56 sq.] =*= 90 sq. Bentieius. — 64 ratione Goeb. philoL XV 405. rationi OQ., quos hic Lm. B. Mr. nimis religiose sequuntur. — 81 ^ ratio cadi n/uJbisque ponenda e. i. reddenda v. lex. nubisque dum quid melius inveniatur: caelisque tenenda OQ. . . . fulgendi visque tonandi Lm.B. ratio cadi spedesque te- nenda Mr.; a naturae spede, I 142^ non inteliecta pro- fectus, neque quid sit raiianem tenere curans. — 83 qui fiant Bkm.^ id enim ante omnia agitur: quid faciant OQ. edd. — 85 — 89 Lm. B. secludunt; quod versibus 90; 91 sequentibus orationis ordinem perturbent: quod fieri nego. modo recte accipias enuntiatum rela- tivum, ita videlicet ut vertas *diese vorgange verstehen die leute nicht'. — et lapides et ligna Ver. Venet. Avant. Purm. ann. philol. 1877 p. 28 Mr.: ac iigna 0. ac igna Q. tigrui corr. Q. MaruU. Lm.B. ad rem male^ quid enim hic lignorum formam curamus? et allitteratione sublata. — I 100 — 107 II Kanneng. diss. nam de nubium natura poeta w. 444 sqq. agit. — 103 aut Flor. 31 Mr. avi OQ. al LXXVI PROLEGOMENA. Lm.(B.) ab leyissima ofTensione profectus. — 112 chartasqti/e OQ. Mr. cf. ad V 972: cha/rtasve Lm.B. — 126 convaluit Bkm.: comminuit 0.^ a correctore commomt comunuit Q.: comminuit Lm. B. Hr.^ quasi hoc idem esse possit quod perscidit — 126 scissa B. Mr. missa OQ. fissa Lm. — 129 sa>€pe ita det torvum sonitum: . . . dat parvum OQ. dat torvum Mr.^ sed indicativus ferri nequit. saepe det hmt parvum Lm. noenu' ita det parvum B. nimis a librorum fide recedens. — 143 sqq. fit (OQ.) quoqm . . . conHnuo ut (Lamb.) trucidet Mandli Mr. (trucidat OQ.). id quoqm . . . trucidat Lm. B. — 156 in arfum conn creti OQ.: in arto. Lm. B. . . . conferciij franguntiji/ry in artumj Mr. quasi aut veteres ita virgulas ponere soliti fuerint aut sine eis verba intellegi potuerint. — 177 Hqtie- scit edd. B. Mr.: quiesdt OQ. ccdescit Lm. quasi non illud vero etiam maius aliquid dici declaret. — 185 ne OQ. Mr. cf. n 167. nec Lm. B. — infeme OQ. edd.: infema B. quomodo Lm. locum perverterit vide p. XIX, 207 quippe etenim (quippe enim OQ.), nam re vera causa causae dicitur: quin etiam Lm.B.Mr. — 211 fulgere OQ.B.Mr.: fulgore Lm. non apte; qui eadem licentia 212 et 216 fulgit non fulget (OQ.) scribit^ intra sex versus ter optimorum codicum auctoritate spreta. cf. p. XXV. — 218 ictu eitis inusta vaporis signa B. ictu et inusta OQ. ictu loca inustd, vaporis signa Lm. — 226 ira/nsit . . fuhnen per septa domorum clamor ut ac voceSy tramitper saxa . . OQ.Mr.: . . . fulmen [ ] per saxa etc. Lm. item B. — 240 manimenta vvrum demoliri (commoliri OQ) atque f ciere: lammta virum etc. Lm.B. monimenta v. demdiri atque cremare Mr.^ quasi lapides igni consumi possint alia non magis veri similia vide ap. Poll. I. c. — [253 sq.] = IV 172 sq. Bkm. Neumann. de interpoU. p. 69. — 264 extruc- tU8 foret aether Bkm. eoctructis OQ.edd. — 282. obruere ut vtdeantur . . cadi templa Goeb. quaest. p. 26. cf. III 772. opprimere OQ. Vahlen 1. c. p. 12. quod olim perperam probavi; nam non patet quid futurum sit ut opprimatur caelo. exprimere Lm. sententia non perspecta. melius PROLEGOMENA. LXXVH occidere B. opprimere ut videaiur Mr. absurde. — 288 revocare *: revocare OQ., quod non recte probat Vahlen 1. c. revoca/ri Lm.B.Mr. ergo aether^ non terra; sed qui potest aether ad diluyiem revocari? — 292 in calidam , . nubem B.Mr.: in valida . . OQ. in gravidam . . Bentl. Lm. — 298 dum venit OQ.edd, Mr. recte: cum venit Lm,B, — 319 || 320 at cderi OQ — la/psu || alterum certe utrum versum eicere Toluit Lucretius cf. p. XXVII. 319 . . idm, 320 et celeri edd. inde ab MaruUo. — 346 perfringit MarulL Mr.: per- figit 0. corr. e perfregit, perfigit Lm.B. — ipsis corponbus rerum: ipsa OQ.edd. — 358 interu^rasque v. ad 11 518: interutraqus Lm.B. — 363 nidd Lm.B.Mr. : nobis OQ. — 367. 365. 368 sq. Bkm. nam non frigore et aestu^ sed ignibus et ventis opus est ad fabricanda fulmina. — 364 sq. prima ccdoris . . pars et postrema rigoris tempus id est vemum Lamb. Mr.: pars est , , rigoris , . OQ. . . pars est rigoris, tempus ut est Lm. si est , . id est B, — 365 sq. quare pugnare necessest dissimUes inter se res Lm. quo res , . inter sese B. dissimUis res inter se Mr. — 379 quidve monere qumt . . Bkm.: nocere OQ.edd. — [383 — 385] — 85 — 87, Neumann. de interpoU. p. 17, Gneiss. de versib. in L. carm. repetitis p. 79, qui ante 382 ver- sum excidisse putat. — 392 quo quoiquest Mr.: quo in- quest OQ. quo cuiquest Lm.B. — 399 cavecmus OQ.edd. paveamus Bkm. sed eadem, quae in caveamuSj in u;t vita/re queamus offensio est poeta parum attendit. quo enim fiigere possimus? — 446 sq. modis , , indupedita exiguis OQ.edd. Bkm. moris exiguis Lm.B., scilicet ut saxa et fer- rum cf. n 103. Munronem cum Lachmanno peccasse mi- reris. — 449 inde ea sc. nubila, cum nubes praecesserit, recte OQ. v. p. XIX: haec i. e. luie Lm.B.Mr. PolL scribere non potuit, nam nemo id non, neutrum esse ratus, ava- fpoQiKSig ad ha/ec corpora referret. — 453 quam sint qtmeque magis codd. ital. Marull. Lamb.: quoque OQ.B. Mr., Lachmannum secuti, qui hoc quoque idem vult esse quod quiquCf quod non recte interpretatur. cf. ad III 668. — 483 tam magnis nimMs Lm., incert.: . . monMs OQ. LXXVm PEOLEGOMENA. molis B. m(mtibu' tam magnis pessime Mr. — 484 (haud mirumst si) — ooperiMnt Lm. v. comment. B.Mr.: eope- riant OQ. Yulgo ante Lm. — 502 imbris demittere B.^ quod probo ut simplicissimum. — vivenH ex visvenU T. 503 OQ. — umentia Lm. umorem Mr. — 512 atque tenere dvu phiviae conmerunt Lm. at retineret diu OQ., cuius corrector antiquus ut retinere diu. atque manere B.^ quod vereor ut latinum sit. — 520 sursiwm erescunt sursumque creantur OQ. postquam Vahlen. iDd. lect. Berol. 1881 p. 8 hoc sursum recte interpretatus est^ yirorum doctomm coniecturas hic afferri opus non est. — 524 et mora . . emtis: cur secluserim y. p. XXVII. Lach- mannus ad y. 608 sqq. hic quoque videre sibi yifius est signum ex quo appareret Lucretio opus perficere non con- tigisse. alio tamen ducunt vestigia qnae summa sagad- tate invenit. recte enim monet ipse poetam^ cum versibus 83 et 84 nihil nisi fAet^coQa promisisset; tamen his per- tractatis nihil praefatum ad terrestria transire. quid vero inde sequitur? hoc^ opinor; ut altera quaedam praefatio post 527 (534) desideretur: quam omnino scriptam non fuisse veri non est simile: exciderunt igitur ibi versus. quod non citius cognoveris^ quam videris eum locum^ quem Lm. post 607 (Lm.), ubi in membranis extat^ retentum seclusit^ w. 608 — 638; ante 535 transponendum esse^ ubi rectissime iam se habet illud prindpio, rem perspexit Kanneng. 1. c. — 552 coniunctorst (tellus) oris maris, undique cingens: . . oras maris . . cingens OQ. edd. — 574 nec minus exsultant res (Bkm.) ut lapi' cunque viai . .: exuitantes dupuds cu/nque vim OQ. exultant, et ubi lapi' ounque viai Lm. B. ut scrupu' . . Mr. — 587 mincmtur ea/n- dem i/n prodita partem Goeb. quaest. p. 27: minent in eandem OQ. msant Lm.^ quo non felicius B. abeu/nt, Mr. tument — 598 recipit prolapsa suas in pondera sedes Q. Lm. B. male Mr. ex altero Leidensi in pon- dere, cf. Lachm. comment. — 601 — 608 de anacolutho V. p. XXI. — 656 satis haec tellus ndbis . . . m^li fert Marull. B. Mr. morbi OQ. orhi Lm. — 666 sqq. ^at nimis PROLEGOMENA. LXXIX est ingem . . . ardor/ sciUcet eb fhmm qui vims maximu' euiquest, Avema vocantur nomine Lm. B. quod . . . nomine OQ. Mr. quod vcrcor ut latinum sit. — 742 est et Afkeiiaeis OQ. Mr.: ut Lm. B. V. p» XXIV. — 748 natwra hci opus efficit ipsa suapte OQ.: Lachmannus neque in hiatu neque in suapte nimis graviter offendit: vocem opus ferri posse negat^ irri- sionC; quae inest in huius vocis gravitate, non perspecta. — 750 sqq. quadripedes . . . manibus ut si si/nt divis nmctata OQ. edd. cf. p. XIX. — 754 quibus e fiant causis OQ. edd.: effiant Lm., sine causa. — ne forte his regionibus Mr.: ne pote is OQ. Puteis Lm. B. — 781 sq. ante 777 sqq. collocat Kannneng. diss. p. 40. — 772 sq. per ipsas in- simMmt na/ris infesta aique aspera sese: tactu OQ.^ quod ex versu proximo huc irrepsit. — 792 sq. si calidis etiam cunctere lavabris plenior et fuevis scripsi pro efflueris, lenissima mutationC; non ignorans tamen voculam et apud LXXX PBOLEGOMENA. Lucretium aliis locis non ita positam inveniri: fueris iam Wakefield., sed inepte sic: plmior, et fueris solio. assen- titur mihi Giussanus. olim audacius conieceram plenior ex epulis. Lachmannus et Bemaysius et^ quod mireris^ etiam Madvicus cunctarey quasi de Memmio hoc dicatur^ non de quolibet. pro efflueris Lachm. et laveris scripsit^ Madv. et frueris, utrumque aeque falso atque iilud cumtare. — 797 cum mmbra hominis percepit fervidior vis: don^ nus OQ. domus editores inde a Pio. (fervida servis 0. fervida fervis Q.) sed qui carbonum halitus nocentior sit, si plus eo conclavi in quo quis forte est percipiat? docuit Lucretius periculum augeri^ si non modo cerebrum sed totum corpus hominis percipiat carbonum odor. ... vis * tum fit odor vini OQ.: cum sciamus odorem vini posse plagae mmtabilis instar fieri^ non est cur vini mentionem tollamus^ viri scribendo, quod Pius excogitavit. — 808 cohibet vis magna necessis Lm. B. Mr. necessest necessis idem esse vult LachmannuS; quod necessitoMs. valde dubito. mihi abla- tivo videtur opus esse, neque tamen ausus sum dehor- tante Lachmanno necessu scribere. — 832 Lachmannus ad y. 839 nihil obstare dicit^ quin scheda aliqua hic ex eo codicC; qui nostrorum parens sit^ excidisse existimetur et cum hac scheda interisse putentur ea^ quonun quattuor fragmenta extent apud veteres testes. e quibus frag- mentis ego illud quod est ^non mihi si linguae centum sint oraque centumy aerea vox\ si Lucretiana sunt — Enniana sibi videri dicit Munro — cuius capitis in prooemio fuerint non magis scio, quam unde ^mmsibus frigus', ^cameraeqm caininis% ^ne oblimeP sumpta sint. — 837 — 840 seclusi: vereor enim^ ne aptius eis praemittantur, quae inde a versu 872 exponuntur. — 851 satiare Vatic. 1454 (Mr.) Lm. B. Mr. sodare OQ. donare B., in arche- typo ftiit sociare pro sadare male exaratum. — 858 subtus frigesdt terra Aldin. I vulgo; subtus: *quo voca- bulo Lucretius non utitur' ait Lachmannus. cur vero non semel usus sit? sonitus OQ. penitus Lm. B. Mr. — 861 laticis vulgo. ^praestat' ait LachmannuS; grammatico "^tiquo fidem habere; quem Beda secutus de metris PROLEGOMENA. LXXXI p. 2375 versum VI 1. 889 ita scriptum exhibet ^ . . faciunt aquae^. verum cum Beda ipse syllabam paenultimam longam esse velit^ de' illius nescio cuius granunatici auc- toritate addubitare licet. denique cur librarii illud aqtme (acuae) trisyllabum hic minus tulerint quam v. 552 tulerunt? — 892 multa . . . semina habent ignis . . . latentis B. Mr. tenentes OQ. tepentis Lm.^ quasi non onmium ignis seminum una sit natura^ quae cum con- fluxere^ creant incendia. taeckieqm trementes Bergk. ann. philol. LXVIl p. 327 non inscite sed parum proprie. — lapis . . . quem Magneta vocant patrio de nomine {patriae de nomine nunc succurrit scribendum esse) Grai, Magne- twm quia sit patriis in finibus ortus: fit ortus OQ^ Mr. sit ortus, i. e. quod ibi eius sit^ ut dicunt^ origo. fit ortu parum apte Lm. B. — 909 permanamter vis per- valet eiu^ (magnetis). hoc novum verbum — cf. p. XXIV. — egregie finxit Lucretius^ cuius verbi vi non perspecta et Tumebus adv. XXVI 13 et Bentleius pervolat scribi cum iussissent^ Lm. B. Mr. eis obsecuti sunl. — 918 frigus it pro ut Kanneng. philol. IV supplem. p. 510. — 919 dr- cum OQ. . . propter ex 1. IV 220 (Lm.) Lm. B., sed cum versus 217 — 229 ex libro sexto ab interpolatore in librum IV inserti sint, ut illo loco docui^ facilius corrumpi po- tuerunt. — 927 sq. . . . omnibu' semper cemere etc; cf. phUol. XXIX 439 sq.: omnia OQ. edd. [928] Lm. B. — 938 cresdt ha/rba, pilique per omnia mernbra: cur post harha distiaxerim^ nemo non videbit. — || 941 — 943 || credi non potest poetam primum de frigore et calore^ tum de voce; tertio loco de igni loqui voluisse. 946 sq. . . . penetrare suevit denique qua drcum caeli lorica coercet OQ. editores ante Lachmannum^ qui mira coniectura Gdlli scripsit ita: peneirare susmt denique, qua drcum GaUi lorica coercet idem pari infelicitate 955 post 947 (940 Brg.) collo- cavit; inter hos duos versus aliquid excidisse^ ex illo . . . que, . . . morhida visque simul apparet. sed de re ante omnia videndum est. poeta iam supra — v. 486 sq. — dociut per caeli foramina; quae magni spiracvAa mundi vocat^ LucBKTxuB. ed. Brieger. f LXXXn PEOLEGOMENA. elementis exitum introitumque redditum extare. de eadem re hic eum dixisse satis apparet. itaque caelum loricae comparat^ quae fuerat olim pectorale ex loris de corio crudo factum^ ut docet Varr. de ling. lat. V p. 121, quem locum Lm. ipse affert: in quo pectorali plurima fuisse foramina facile intellegitur. iam cum per caeli caulas omne genus elementa intrare possint, etiam ea quae morbos excitent posse venire necesse est, cf. 655 — 659, atque pestilitas inde orta extrinsecus superne per caelum in aliquem locum venit (1089), alias e terra ipsa oritur (1091 sqq.), orta in alias terras advehitur (1132 sqq.). hic igitur Lucretius primum docuisse caelum esse pene- trabile videmus morborumque vim per id intrare, deinde de morbis in certa quadam terra certoque caelo natis loquitur, quae in aliud caelum aliasque terras facessere possint, per aeris scilicet intervallum: haec omnia vult eo fieri posse, quod nil sit nisi ra/rvm ccrpore nexumj v. infr. iam verba poetae etsi ita ut nil erroris relinquatur recipi non possunt, haec tamen quae subiciam vero proxima puto, nisi quod de versu quem ipse feci ad lacunam explen- dam nihil spondeo: morlnda visque simid (?) cum extrin- secus insinuaiwr — malim insinuaiast — (jper caelum, aut cum pestilitas hic saepe nocentiy e tempestate in (B. et tempestatem OQ.) caelo terraque coortast, in cadum terras- que remotas iure (remotae OQ. iurae OQ. iure corr. cf. II 1138) facessit: . . . coercet. et tempegtate in , . . eoorta in caelum . . . remotae iu/ra facessunt Lm., quae mire exco- gitata mire interpretatur. coortast, , . . remotas iwre faces- swnt Benaysius scribit, qui non senserit pugnare inter se ex- trinsecus iminuatwr et in terra caeloque coortast, non saniora sunt Munronis haec: coercet et, tempestate in . . . coorta morbida visque . . . insinuabwr, in,.. remotae iwra facessunt, e comment. altero videmus eum latine dici posse putasse Hempestate coorta visque' pro eo quod esse debebat ^cum tempestas coortast et vis' sive ^cumque vis'. — 951 nil est nisi rarum corpore neocum: raro ccrpore nexum OQ., quod absurdum est, sed quod Lachmannus scripsit a Ber- '^^ysio et Munrone probatum raro corpori' nexu vereor PROLEGOMENA. LXXXin ut dici possit cum corpus inani; inane corpore distinctum sit multoque plus spatii occupet cum omnino^ tum maxime in aere et aethere^ de quibus hic agitur^ inane quod est^ non video^ cur scribere non potuerit Lucretius raimm corpore neoaum. — 964 affluat (oleaster) ambrosia quasi vero, et neda/re tindm i. e. qui praeterea etiam nectare tinctus esse yideatur: efHuat (efluat Q.) ambrosias gwm vero OQ. et nectare tincius Q. et nectar et intus Q. effluat cmbrosiae quasi vere et nectari' Unctus Lm. B.^ sed quomodo Unctus effluere possit^ non capio. effluat awr brosius (latinum non esse puto) quasi vero — quod verum esse demonstravit — et necta/re Unctus Mr. — 1003 quod ctucitur ex elemmtts: dicitur OQ. qm ducitwr . . . Lm. dudlMr [ex elementis] B. — quod dico, ibas ex dementis. ex singulorum corpusculorum^ quae in vacuum prolapsa feruntur; motu et nisu fit, ut ferrum quasi ducatur ad magnetem. — 1013 sq. accedit item • . . JMec quoque res acHummto, motusque iuvatur: motuque iu/oaitwr OQ. uU . . . motuque imetwr Lm. B. — 1050 sq. ut aestus per- vdd intadas Lotz. philol. VII 732. intadm OQ. edd. — 1053 interu/trasquey cf. ad 11 510. — 1055 m i85 propterea quia sunt e primis facta minutis^ 185 quae quasi cuduntur perque aeris intervallum non dubitant transire sequenti concita plaga. suppeditatur enim confestim lumine iumen^ 195 et quasi protelo stimulatur fulgere fulgur. i9o 190 quapropter simulacra pari ratione necessest inmemorabUe per spatium transcurrere posse temporis in puncto^ primum quod f parvola causa est procul a tergo quae provehat atque propellat^ 200 quod superest^ ubi tam volucri levitate ferantur^ 195 deinde quod usque adeo textura praedita rara 195 mittuntur, facUe ut quavis penetrare queant se et quasi permanare per aeris intervallum. 102 IV praeterea si quae penitus corpuscula rerum 206 ex altoque foras mittuntur^ solis uti lux 200 ac Tapor^ haec puncto cemuntur lapsa diei 200 per totum caeli spatium diffundere sese 187 perque Tolare mare ac terras caelumque rigare: 203 quid quae sunt igitur iam prima fronte parata? 210 cum iaciuntur et emissum res nulla moratur, 206 nonne yides citius debere et longius ire 205 multiplexque loci spatium transcurrere eodem tempore quo solis pervolgant lumina caelum? hoc etiam in primis specimen verum esse videtur^ 215 quam celeri motu rerum simulacra ferantur^ sio quod simul ac primiun sub diu splendor aquai 210 ponitur^ extemplo caelo steilante serena sidera respondent in aqua radiantia mundL iamne vides igitur quam puncto tempore imago 220 aetheris ex oris in terrarum accidat oras? 215 quare etiam atque etiam mira fateare necessest 237 nunc ea quae dico rerum simulacra feruntur 239 undique et in cunctas iaciuntur didita partis; 240 propterea fit uti^ speciem quo vertimus, omnes 24s 226 res ibi eam contra feriant forma atque colore. 243 Terum nos oculis quia solis cemere quimus 241 * et quantum quaeque ab nobis res absit^ imago 244 efficit ut videamus et internoscere curat: 245 nam cum mittitur^ extemplo protmdit agitque 280 a3ra qui inter se cumquest oculosque locatus, 246 isque ita per nostras acies perlabitur omnis et quasi perterget pupillas atque ita transit 249 propterea fit uti videamus quam procul absit 251 res quaeque. et quanto plus aeris ante agitatur 250 286 et nostros oculos perterget longior aura, n% 251 tam procul esse magis res quaeque remota videtur. scilicet, haec summe celeri ratione geruntur, [217—229] « V 921—933. IV 103 quale sit ut videamus^ et una quam procul absit 255 illud in his rebus minime mirabile habendumst, 240 cur, ea quae feriant oculos simulacra videri 256 singula cum nequeant^ res ipsae perspiciantur. ventus enim quoque paulatim cum verberat et cum 259 acre fluit friguS; non privaip quamque solemus 261 particulam venti sentire et frigoris eius^ 260 246 sed magis unorsum, fierique perinde videmus 262 261 corpore tum plagas in nostro tamquam aliquae res verberet atque sui det sensum corporis extra. praeterea lapidem digito cum tundimus^ ipsum 265 tangimus extremum saxi summumque colorem^ 250 nec sentimus eum tactU; verum magis ipsam 266 duritiem penitus saxi sentimus in alto. Nunc age^ cur ultra speculum Tideatur imago percipe: nam certe penitus semota videtur. 270 270 quod genus illa foris quae vere transpiciuntur^ 255 ianua cum per se transpectum praebet apertum^ multa facitque foris ex aedibus ut Tideantur: is quoque enim duplici geminoque fit aere visus. primus enim citra postes tum cernitur aer^ 275 275 inde fores ipsae dextra laevaque secuntur^ 260 post extraria lux oculos perterget et aer alter^ et illa foris quae vere transpiciuntur. sic ubi se primum speculi proiecit imago^ dum venit ad nostras acieS; protrudit agitque 280 280 aera qui inter se cumquest oculosque locatus^ 265 et facit ut prius hunc omnem sentire queamus quam speculum : sed ubi speculum quoque sensimus ipsum, continuo a nobis in idem quae fertur imago pervenit, et nostros oculos reiecta revisit, 285 285 atque alium prae se propellens aera volvit^ 270 et facit ut prius hunc quam se videamus^ eoque distare ab specuio tantum semota videtur. quare etiam atque etiam minime mirarier est par * 268 illis quae reddunt speculorum ex aequore visum^ 290 104 IV a^ribus binis quoniam res coniit utraque. 275 nunc ea quae nobis membrorum dextera pars est^ ^91 in speculis fit ut in laeva videatur eo quod planitiem ad speculi veniens cum offendit imago, non convertitur incolumis^ sed recta retrorsum 295 sic eliditur; ut siquis^ prius arida quam sit 280 cretea persona, adlidat pilaeve trabiyC; ^96 atque ea continuo rectam si forte figuram servet et elisam retro sese exprimat ipsa. 82s fiet ita^ ante oculus faerit qui dexter^ ut idem nunc sit laevus^ et e laevo sit mutua dexter. sss 285 fit quoque de speculo in speculum ut tradatur imago^ 301 quinque etiam sext^a ut fieri simulacra suerint. nam quaecumque retro parte interiore latebunt, inde tamen^ quamvis torte penitusque remota, omnia per fiexos aditus educta licebit sso 290 pluribus haec speculis videantur in aedibus esse. 306 usque adeo e speculo in speculum tran^lucet imago, et cum laeva datast^ fit rursum ut dextera fiat^ inde retro rursum redit et convertit eodem. quin etiam quaecumque latuscula sunt speculorum sss 295 adsimili lateris flexura praedita nostri^ 311 dextera eapropter nobis simulacra remittunt^ aut quia de speculo in speculum transfertur imago^ inde ad nos elisa bis advolat, aut etiam quod circum agitur^ cum venit^ imago propterea quod 84o 300 flexa figura docet speculi convertier ad nos. 316 indugredi porro pariter simulacra pedemque ponere nobiscum credas gestumque imitari propterea quia^ de speculi qua parte recedas^ continuo nequeunt illinc simulacra reverti; 545 305 omnia quandoquidem cogit natura referri 321 ac resilire ab rebus ad aequos reddita flexus. II Splendida porro oculi fugitant vitantque tueri: 29» sol etiam caecat^ contra si tendere pergas^ 800 propterea quia vis magnast ipsius^ et alte 310 aera per purum graviter simulacra feruntur IV 105 326 et feriunt oculos^ turbantia composituras. praeterea splendor quicumquest acer adurit saepe oculos ideo quod semina possidet ignis 305 multa^ dolorem oculis quae gignunt insinuando. 315 lurida praeterea fiunt quaecumque tuentur 331 arquati^ quia luroris de corpore eorum semina multa fluunt simulacris obvia rerum^ multaque sunt oculis in eorum denique mixta^ 310 quae contage sua palloribus omnia pingunt. 320 e tenebris autem quae sunt in iuce tuemur ^a^propterea quia^ cum propior caliginis aer ater init oculos prior et possedit apertos^ insequitur candens confestim lucidus aer^ 315 qui quasi purgat eos ac nigras discutit umbras 325 aeris iilius: nam multis partibus hic est 341 mobilior multisque minutior et mage poUens. qui simul atque yias oculorum luce replevit atque patefecit; quas ante obsederat aer 320 ater^ continuo rerum simulacra secuntur^ 330 quae sita sunt in lucC; lacessuntque ut videamus. 346 quod contra facere in tenebris e luce nequimus 343 propterea quia posterior caliginis aer crassior insequitur; qui cuncta foramina complet 350 obsiditque vias oculorum; ne simulacra 335 possint uUarum rerum coniecta movere. 351 quadratasque procul turris cum cernimus urbis^ propterea fit uti videantur saepe rutundaO; angulus optusus quia longe cernitur omniS; 355 sive etiam potius non cernitur ac perit eius 340 plaga nec ad nostras acies perlabitur ictus^ 356 aera per multum quia dum simulacra feruntur; cogit hebescere eum crebris ofiensibus a^r. hoc ubi sufiugit sensum simul angulus omniS; seo fit quasi ut ad tornum saxorum structa tuamur: 345 non tameti ut coram quae sunt vereque rutunda^ 361 sed quasi adumbratim paulum simulata videntur. || umbra videtur item nobis in sole moveri 106 IV et vestigia nostra sequi gestumque imitari; 866 aera si credis privatum lumine posse 350 indugredi; motus hominum gestumque sequentem: 366 nam nil esse potest aliud nisi lumine cassus aer id quod nos umbram perhibere suemus. nimirum^ quia terra locis ex ordine certis sto lumine privatur solis quacumque meantes 366 officimus^ repletur item quod liquimus eius, 371 propterea fit uti videatur^ quae fuit umhra corporis^ e regione eadem nos usque secuta. semper enim nova se radiorum lumina fundunt 375 primaque dispereunt^ quasi in ignem lana trahatur. 360 propterea facile et spoliatur lumine terra^ 376 et repletur item nigrasque sihi ahluit unJiras. Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum. nam quocumque loco sit lux atque umhra tueri sso illorumst: eadem vero sint lumina necne^ 365 umhraque quae fuit hic eadem nunc transeat illuc 381 an potius fiat paulo quod diximus ante^ boc animi demum ratio discernere dehet^ nec possunt oculi naturam noscere rerum. 88& proinde animi vitium hoc oculis adfingere nolL 370 qua vehimur navi^ fertur^ cum stare yidetur: 386 quae manet in statione^ ea praeter creditur ire. et fugere ad puppim coUes campique yidentur^ quos agimus praeter navem yelisque yolamus. 89o sidera cessare aetheriis adfixa cayernis 376 cuncta videntur; et adsiduo sunt omnia motu, 391 quandoquidem longos ohitus exorta reyisunt^ cum permensa suo sunt caelum corpore claro. solque pari ratione manere et luna yidentur m in statione, ea quae ferri res indicat ipsa. 380 exstantisque procul medio de gurgite montis 396 classibus inter quos liber patet exitus ingens^ insula coniunctis tamen ex his una videtur. atria yersari et circumcursare columnae 400 usque adeo fit uti pueris yideantur, uhi ipsi IV 107 385 desieruDt verti^ vix ut iam credere possint 401 non supra sese ruere omnia tecta minari. iamque rubrum tremulis iubar ignibus erigere alte cum coeptat natura supraque extoUere montes^ 405 quos tibi tum supra sol montis esse videtur 390 comminus ipse suo contingens fervidus igni^ 406 vix absunt nobis missus bis mille sagittae, vix etiam cursus quingentos saepe veruti: inter eos solemque iacent immania ponti iio aequora substrata aetheriis ingentibus oris^ 395 interiectaque sunt terrarum milia multa^ 411 quae variae retinent gentes et saecla ferarum. at conlectus aquae digitum non altior unum^ qui lapides inter sistit per strata viarum, 4i5 despectum praebet sub terras inpete tanto^ 400 a terris quantum caeli patet altus hiatus; 416 nubila despicere et solem ut videare videre * corpora f mirande sub terras abdita caeli. denique ubi in medio nobis equus acer obhaesit 420 flumine et in rapidas amnis despeximus undas^ 405 stantis equi corpus transversum ferre videtur 421 ^s et in adversum flumen contrudere raptim^ et quocumque oculos traiecimus omnia ferri et fluere adsimili nobis ratione videntur. 425 porticus aequali quamvis est denique ductu 410 stansque in perpetuum paribus suffulta columnis^ 426 longa tamen parte ab summa cum tota videtur^ paulatim trahit angusti fastigia coni tecta solo iungens atque omnia dextera laevis 430 donec in obscurum coni conduxit acumen. 415 in pelago nautis ex undis ortus in undis 431 sol fit uti videatur obire et condere lumen; quippe ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur; ne leviter credas labefactari undique sensus. 485 at maris ignaris in portu clauda videntur 420 navigia aplustris fractis obnitier undae. 108 IV 436 nam quaecumque supra rorem salis edita pars est remorum, rectast^ et recta superne gubema: quae demersa liquorem obeunt; refracta yidentur 440 omnia conyerti sursumque supina reverti 425 et reflexa prope in summo fluitare liquore. 441 raraque per caelum cum venti nubila portant tempore noctuino^ tum splendida signa videntur labier adversum nimbos atque ire superne 445 longe aliam in partem ac vera ralione feruntur. 430 at si forte oculo manus uni subdita supter 446 pressit eum^ quodam sensu fit uti videantur omnia quae tuimur fieri tum bina tuendo^ bina lucemarum florentia lumina flammis^ 450 binaque per totas aedis geminare supelleX; 435 et duplicis bominum facies et corpora bina. 451 denique ciun suavi devinxit membra sopore somnus et in summa corpus iacet omne quiete^ tum yigilare tamen nobis et membra movere 455 nostra videmur^ et in noctis caligine caeca 440 cemere censemus solem lumenque diurnum^ 456 conclusoque loco caelum mare flumina montis mutare et campos pedibus transire videmur^ et sonitus audire^ severa silentia noctis 460 undique cum constent; et reddere dicta tacentes. 445 cetera de genere hoc miracula multa videmus, 461 quae violare fidem quasi sensibus omnia quaerunt^ nequiquam; quoniam pars horum maxima fallit propter opinatus animi^ quos addimus ipsi^ 465 pro visis ut sint quae non sunt sensibu' visa: 450 nam nil aegrius est quam res secernere apertas 466 ab dubiiS; animus quas ab se protinus addit. Denique nil sciri siquis putat^ id quoque nescit an sciri possit^ quoniam nil scire fatetur. 470 hunc igitur contra mittam contendere causam^ 455 qui capite ipse sua in statuit vestigia sese. 471 et tamen hoc quoque uti concedam scire, at id ipsum quaeram^ cum in rebus veri nil viderit ante, IV 109 unde sciat quid sit scire et nescire yicissini; 475 notitiam veri quae res falsique crearit^ 460 et dubium certo quae res differre probarit. 4nfe invenies primis ab sensibus esse creatam notitiem yeri^ neque sensus posse refelli. nam maiore fide debet reperirier illud^ 48o sponte sua veris quod possit vincere falsa: 466 quid maiore fide porro quam sensus haberi 481 debet? an ab sensu falso ratio orta valebit dicere eos contra^ quae tota ab sensibus aptast? qui nisi sunt veri^ ratio quoque falsa fit omnis. 485 an poterunt oculos aures reprehendere^ an aures 470 tactus? an hunc porro tactum sapor arguet oris^ 486 an confutabunt nares oculiye reyincent? non^ ut opinor^ itast. nam seorsum cuique potestas diyisast^ sua yis cuiquest^ ideoque necessest 490 et quod molle sit et gelidum feryensye seorsum 475 et seorsum yarios rerum sentire colores^ 491 II et quaecumque coloribu' sint coniuncta yidere: || seorsus item sapor oris habet yim^ seorsus odores nascuntur^ sorsum sonitus. ideoque necessest 495 non possint alios alii conyincere sensus. 480 nec porro poterunt ipsi reprehendere sese^ 496 aequa fides quoniam debebit semper haberi. proinde quod in quoquest his yisum temporC; yerumst. et si non poterit ratio dissoWere causam, 500 cur ea ^quae fuerint iuxtim quadrata^ procul sint 485 yisa rutunda; tamen praestat rationis egentem 601 reddere mendose causas utriusque figurae^ quam manibus manifesta suis emittere quoquam et yiolare fidem primam et conyellere tota &05 fundamenta quibus nixatur yita salusque. 490 non modo enim ratio ruat omnis^ yita quoque ipsa 606 concidat extemplo^ nisi credere sensibus ausis^ * praecipitisque locos yitare et cetera quae sint in genere hoc fugienda; sequi contraria quae sint. 510 110 IV illa tibist igitur verborum copia cassa 495 omniS; quae contra sensus instructa paratast. 511 denique ut in fabrica^ si prayast regula prima^ normaque si fallax rectis regionibus exit^ et libella aliqua si ex parti claudicat hilum; 515 omnia mendose fieri atque obstipa necessest 500 prava cubantia prona supina atque absona tecta^ 515 iam ruere ut quaedam videantur yelle^ ruantque prodita iudiciis fallacibus onmia primis — sic igitur ratio tibi rerum praya necessest 520 falsaque sit^ falsis quaeciunque ab sensibus ortast 505 Nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem 521 sentiat^ haud quaquam ratio scruposa relictast. Principio auditur sonus et yox omnis^ in auris insinuata suo pepulere ubi corpore sensum. 525 corpoream vocem quoque enim constare fatendumst 510 et sonitum^ quoniam possunt inpellere sensus. 526 praeterea radit yox fauces saepe^ facitque asperiora foras gradiens arteria clamor^ quippC; per angustum turba maiore coorta 530 ire foras ubi coeperunt primordia yocum. 515 scilicet^ expletis quoque ianua raditur oris^ * 531 haud igitur dubiiunst quin yoces yerbaque constent corporeis e principiis^ ut laedere possint. nec te fallit item quid corporis auferat et quid 535 detrahat ex hominum neryis ac yiribus ipsis 520 perpetuus sermo nigrai noctis ad umbram 536 aurorae perductus ab exoriente nitore, praesertim si cum summost clamore profiisus. ergo corpoream yocem constare necessest^ 540 multa loquens quoniam amittit de corpore partem. 525 {{ asperitas autem yocis fit ab asperitate 551 541 principiorum, et item levor leyore creatur: nec simUi penetrant auris primordia forma^ 543 cum tuba depresso grayiter sub murmure mugit et reboant raucum retro loca barbara bombum^ IV 111 530 et gelidis cycni nocte oris ex Heliconis 545 546 cum liquidam tollunt lugubri voce querellam. || Hasce igitur penitus voces cum corpore nostro exprimimus rectoque foras emittimus ore^ mobilis articulat verborum daedala lingua^ 535 formaturaque labrorum pro parte figurat. 550 551 hoc ubi non longiun spatiumst unde una profecta perveniat tox quaeque, necessest verba quoque ipsa plane exaudiri discernique articulatim: 555 servat enim formaturam servatque figuram. 540 at si interpositum spatium sit longius aequo^ 556 aera per multum confundi yerba necessest et conturbari yocem^ dum transYolat auras. ergo fit^ sonitum ut possis sentire^ neque illam m internoscere; yerborum sententia quae sit: 545 usque adeo confusa venit tox inque pedita. 561 praeterea verbum saepe unum perciet auris omnibus in populo^ missum praeconis ab ore. in multas igitur voces yox una repente 565 difiugit^ in priyas quoniam se dividit auris^ 550 obsignans formam verbi clarumque sonorem. 566 at quae pars vocum non auris incidit ipsas^ praeterlata perit frustra difiusa per auras: pars solidis adlisa locis reiecta sonorem 570 reddit et interdum frustratur imagine verbi. 555 quae bene cum videaS; rationem reddere possis 571 tute tibi atque aliis^ quo pacto per loca sola saxa paris formas yerborum ex ordine reddant; palantis comites cum montis inter opacos 675 quaerimus et magna dispersos voce ciemus. 560 sex etiam aut septem loca vidi reddere yocis^ 576 unam cum iaceres: ita coUes collibus ipsi yerba repulsantes iterabant docta referri. haec loca capripedes satyros nymphasque tenere 580 finitimi fingunt^ et faunos esse locuntur; 565 quorum noctivago strepitu ludoque iocanti 581 adfirmant yolgo taciturna silentia rumpi^ 112 IV chordarumque sonos fieri^ dulcisque querellas^ tibia quas fundit digitis pulsata canentuni; S83 et genus agricolum late sentiscerC; quom Pan 570 pinea semiferi capitis yelamina quassans 586 unco saepe labro calamos percurrit hiantis^ fistula silvestrem ne cesset fundere musam. cetera de genere hoc monstra ac portenta loquontur^ 590 ne loca deserta ab divis quoque forte putentur 575 sola tenere. ideo iactant miracula dictis^ 591 aut aliqua ratione alia ducuntur^ ut omne humanum genus est avidum nimis f auricularum. Quod superest^ non est mirandum qua ratione, 595 per loca quae nequeunt oculi res cemere apertas^ 580 haec loca per voces veniant aurisque lacessant^ 596 conloquium ut clausis foribus quoque saepe videmus; nimirum, quia vox per flexa foramina rerum incolumis transire potest, simulacra renutant: eoo perscinduntur enim^ nisi recta foramina tranant^ 585 qualia sunt vitri^ species qua travolat omnis. 601 II praeterea partis in cunctas dividitur vox^ ex aliis aliae quoniam gignuntur^ ubi una dissiluit semel in multas exorta^ quasi ignis 605 saepe solet scintiUa suos se spargere in ignis. 590 ergo replentur loca vocibus abdita retro 606 omniaque his circum fervunt sonituque cientur. at simulacra viis derectis omnia tendunt^ ut sunt missa semel; quapropter cernere nemo eio saepta intra potis est^ at voces accipere extra. || 595 et tamen ipsa quoque haec, dum transit clausa domorum, 611 vox optunditur atque auris confusa penetrat^ et sonitum potius quam verba audire videmur. NeC; quis sentimus sucum^ lingua atque palatum eis plusculum habent in se rationis plus operaeve. 600 principio sucum sentimus in ore^ cibum cum 616 mandendo exprimimus^ ceu plenam spongiam aquai siquis forte manu premere ac siccare coepit inde quod exprimimus per caulas omne palati eso IV 113 diditur et rarae per flexa foramina linguae. 606 hoc ubi levia sunt manantis corpora suci^ 631 suayiter attingunt et suaviter omnia tractant umida linguai circum sudantia templa: at contra pungunt sensum lacerantque coorta; 625 quanto quaeque magis sunt asperitate repleta. 610 deinde voluptas est e suco fine palati: 636 cum vero deorsum per fauces praecipitavit, nulla voluptas est^ dum omnis in diditur artus; nec refert quicquam quo victu corpus alatur^ eso dununodo quod capias concoctum didere possis 615 artubus et stomachi umectiun servare tenorem; 631 Nunc aliis alius qui sit cibus ut videamus * expediam^ quareve^ aliis quod triste et amarumst^ hoc tamen esse aliis possit perdulce videri^ 685 tantaque in his rebus distantia dilferitasque; 620 ut quod ali cibus est aliis fuat acre venenum; 636 est ut quae serpenS; hominis quae tacta salivis disperit ac sese mandendo conficit ipsa. praeterea nobis veratrumst acre venenum^ 64o at capris adipes et coturnicibus auget. 625 ut quibus id fiat rebus cognoscere possis^ 641 principio meminisse decet quae diximus ante^ semina multimodis in rebus mixta teneri. porro omnes quaecumque cibum capiunt animantes^ 645 ut sunt dissimiles extrinsecus et generatim 630 extima membrorum circum caesura coercet^ 646 proinde ex seminibus constant variante figura. semina cum porro distent^ differre necessest intervalla viasque^ foramina quae perhibemuS; 65o omnibus in membris et in ore ipsoque palato: 635 esse minora igitur quaedam maioraque debent; 651 esse triquetra aliiS; aliis quadrata necessest^ multa rutunda^ modis multis multangula quaedam. namque figurarum ratio ut motusque reposcunt; 655 proinde foraminibus debent differre figurae^ LuoKBTius. ed. Brieger. 8 114 IV 640 et Tariare viae proinde ac textura coercet. 656 hoc ubi quod suayest aliis aliis fit amarum^ iili; cui suavest^ levissima corpora debent contractabiliter caulas intrare palati^ 660 at contra quibus est eadem res intus acerba^ 645 aspera^ nimirum^ penetrant hamataque fauces. 661 nunc facilest ex his rebus cognoscere quaeque: * quippe^ ubi cui febris bili superante coortast aut alia ratione aliquast vis excita morbi^ ees perturbatur ibi iam totum corpus^ et omnes 650 commutantur ibi positurae principiorum; 666 ut prius ad sensum quae corpora conyeniebant nunc non conveniant; et cetera sint magis apta^ quae penetrata queunt sensum progignere acerbum. 67o utraque enim sunt in mellis commixta sapore. eri 655 Nunc age^ quo pacto naris adiectus odoris 673 672 tangat agam. primum res multas esse necessest unde fluens yolvat varius se fluctus odorum; 675 et fluere et mitti volgo spargique putandumst: 675 verum aliis alius magis est animantibus aptus, 660 dissimilis propter formas. ideoque per auras mellis apes quamvis longe ducuntur odore^ volturiique cadaveribus: tum fissa ferarum eso ungula quo tulerit gressum permissa canum vis 680 ducit; et humanum longe praesentit odorem 665 Romulidarum arcis servator^ candidus anser. sic aliis alius nidor datus ad sua quemque pabula ducit et a tetro resilire veneno 685 cogit, eoque modo servantur saecla ferarum. 685 Hic odor ipse igitur^ naris quicumque lacessit, 670 est alio ut possit permitti longius alter: sed tamen haud quisquam tam longe fertur eorum quam sonitus^ quam vox^ mitto iam dicere quam res eoo quae feriunt oculorum acies visumque lacessunt. 690 errabundus enim tarde venit^ ac perit ante [672] = I 429. IV 115 675 paulatim facilis distractos in aeris auras^ ex alto primum quia vix emittitur ex re: nam penitus fluere atque recedere rebus odores 695 significat quod fracta magis redolere yidentur 695 omnid; quod contrita^ quod igni conlabefacta: 680 deinde videre licet maioribus esse creatum principiis quam yox^ quoniam per saxea saepta non penetrat^ qua yox yolgo sonitusque feruntur. 700 quare etiam quod olet non tam facile esse yidebis 700 inyestigare in qua sit regione locatum: 685 refrigescit enim cunctando plaga per auras^ nec calida ad sensum decurrunt nuntia rerum. errant saepe canes itaque et yestigia quaerunt. 705 11 Nec tamen hoc solis in odoribus atque saporum 705 in generest; sed item species rerum atque colores 690 non ita conyeniunt ad sensus omnibus omnes^ ut non sint aliis quaedam magis acria yisu. quin etiam gallum; noctem explaudentibus alis 710 auroram clara consuetum yoce yocarc; 710 noenu queunt rabidi contra constare leones 695 inque tueri: ita continuo meminere fugai^ nimirum^ quia sunt gallorum in corpore quaedam semina^ quae cum sunt oculis inmissa leonum^ 715 pupillas interfodiunt acremque dolorem 715 praebent, ut nequeant contra durare feroces; 700 cum tamen haec nostras acies nil laedere possint; aut qiua non penetrant^ aut quod penetrantibus illis exitus ex oculis liber datur; in remorando 720 laedere ne possint ex uUa lumina parte. || 730 Nunc agC; quae moyeant animum res accipe^ et unde 705 quae yeniunt yeniant in mentem percipe paucis. principio hoc dico, renim simulacra yagari multa modis multis in cunctas undique partis 725 tenyia^ quae facile inter se iunguntur in auris^ 735 obyia cum yeniunt; ut aranea bratteaque auri. 710 quippe etenim multo magis haec sunt tenyia textu quam quae percipiunt oculos yisumque lacessunt^ 8* 116 IV corporis haec quoniam penetrant per rara cientque 730 tenvem animi naturam intus sensumque lacessunt. 730 Centauros itaque et Scyllarum membra videmus 715 Cerbereasque canum facies simulacraque eonim quorum morte obita tellus amplectitur ossa; omne genus quoniam passim simulacra feruntur; 73$ partim sponte sua quae fiunt aere in ipso^ 735 partim quae yariis ab rebus cumque recedunt^ 720 et quae confiunt ex horum facta figuris. nam certe ex yivo Centauri non fit imago^ nulla fiiit quoniam talis natura animalis: 740 verum ubi equi atque hominis casu convenit imago^ 740 haerescit facUe extemplo^ quod diximus ante^ 725 propter subtilem naturam et tenvia texta. cetera de genere hoc eadem ratione creantur. quae cum mobiliter summa levitate feruntur^ 745 ut prius ostendi; facUe uno commovet ictu 745 quaelibet una animum nobis subtUis imago: 730 tenvis enim mens est et mire mobiiis ipsa. Haec fieri ut memoro^ facUe hinc cognoscere possis: quatenus hoc similest Uli^ quod mente videmus 750 atque oculiS; simiU fieri ratione necessest 750 nunc igitur quoniam docui me forte leonem 735 cernere per simulacra; oculos quaecumque lacessunt^ scire licet mentem simiU ratione moveri; * per simulacra leonem et cetera quae videt aeque 755 nec minus atque oculi; nisi quod mage tenvia cernit. 755 nec ratione alia^ cum somnus membra profudit^ 740 mens animi vigUat; nisi quod simulacra lacessunt haec eadem nostros animos quae cum vigUamus^ usque adeo^ certe ut videamur cernere eum quem 760 rellicta vita iam mors et terra potitast. 750 hoc ideo fieri cogit natura^ quod omnes 745 corporis offecti sensus per membra quiescunt nec possunt falsum veris convincere rebus. praeterea meminisse iacet languetque sopore^ ;65 IV 117 nec dissentit eum mortis letique potitum 765 iam pridem^ quem mens vivom se cernere credit. 750 II quod superest; non est mirum simuiacra moyeri bracchiaque in numerum iactare et cetera membra. nam fit ut in somnis facere hoc videatur imago: 770 quippe, ubi prima perit aiioquest altera nata 770 inde statu^ prior hic gestum mutasse videtur. 755 scilicet; id fieri celeri ratione putandumst: tantast mobilitas et rerum copia tanta^ tantaque sensibili quovis est tempore in uno 775 copia particularum^ ut possit suppeditare. || 775 Multaque in his rebus quaeruntur^ multaque nobis 760 clarandumst; plane si res exponere avemus. quaeritur in primis quare^ quod cuique libido venerit; extemplo mens cogitet eius id ipsum. 780 anne voluntatem nostram simulacra tuentur^ 780 et simul ac volumus nobis occurrit imago^ 765 si marC; si terram cordist^ si denique caelum? conventus hominum^ pompam^ convivia^ pugnas^ omnia sub verbone creat natura paratque? 785 cum praesertim aliis eadem in regione locoque 785 longe dissimilis animus res cogitet omnis. 770 quid porro^ in numerum procedere cum simulacra cernimus in somnis et moliia membra moverC; mollia; mobiiiter cum alternis bracchia mittunt 790 et repetunt oilis gestum pede convenienti? 790 scilicet^ arte madent simulacra et docta vagantur^ 775 nocturno facere ut possint in tempore ludos. an magis illud erit verum? quia tempore in uno^ cum sentimus^ id est cum vox emittitur una^ 795 tempora muita latent^ ratio quae comperit esse^ 795 propterea fit uti quovis in tempore quaeque 780 praesto sint simulacra locis in quisque parata. II tanta est mobilitas et rerum copia tanta. * hoc ubi prima perit alioquest altera nata soo inde statu^ prior hic gestum mutasse videtur. || 118 IV 800 et quia tenvia sunt^ nisi quae contendit^ acute 785 cemere non potis est animus: proinde omnia quae sunt praeterea pereunt^ nisi si ad quae se ipse paravit. ipse parat sese porro speratque futurum sos ut videat quod consequitur rem quamque: fit ergo. 805 nonne vides oculos etiam^ cum tenvia quae sunt sot 790 cernere coeperunt, contendere se atque parare, sos nec sine eo fieri posse ut cernamus acute? 8io et tamen in rebus quoque apertis noscere possis^ si non advertas animum^ proinde esse quasi omni 810 tempore semotum fuerit longeque remotum. 795 cur igitur mirumst^ animus si cetera perdit praeter quam quibus est in rebus deditus ipse? 8i5 deinde adopinamur de signis maxima parvis ac nos in fraudem induimus frustraminis ipsi. 815 Fit quoque ut interdum non suppeditetur imago 800 eiusdem generiS; sed femina quae fuit ante^ in manibus vir uti factus videatur adessc; 820 aut alia ex alia facies aetasque sequatur. quod ne miremur sopor atque oblivia curant. 826 820 II lUud in bis rebus vitium vementer avessis 822 805 effugere; errorem vitareque praemetuenter, lumina ne facias oculorum clara creata^ prospicere ut possemus^ et ut proferre queamus 825 proceros passus^ ideo fastigia posse 827 825 surarum ac feminum pedibus fundata plicari^ 810 bracbia tum porro validis ex apta lacertis esse manusque datas utraque ex parte ministras^ sso ut facere ad vitam possemus quae foret usus. cetera de genere hoc inter quaecumque pretantur^ 8B0 omnia perversa praepostera sunt ratione^ 815 nil ideo quoniam natumst in corpore ut uti possemus^ sed quod natumst id procreat usum. sss nec fuit ante videre oculorum lumina nata^ nec dictis orare prius quam iingua creatast^ 8B5 sed potius longe linguae praecessit origo [808] = 804 IV 119 820 sennonein; multoque creatae sunt prius aures quam sonus est auditus^ et omnia denique membra 84o ante fuere, ut opinor, eorum quam foret usus: haud igitur potuere utendi crescere causa. 8^ at contra conferre manu certamina pugnae 826 et lacerare artus foedareque membra cruore ante fuit multo quam lucida tela volarent^ 845 et Yolnus vitare prius natura coegit quam daret obiectum parmai laeva per artem. 845 scilicet; et fessum corpus mandare quieti 830 multo antiquius est quam lecti mollia strata^ et sedare sitim prius est quam pocula natum. sso haec igitur possunt utendi cognita causa credier^ ex usu quae sunt vitaque reperta. 850 illa quidem seorsum sunt omnia^ quae prius ipsa 835 nata dedere suae post notitiam utiUtatis. quo genere in primis sensus et membra videmus; 855 quare etiam atque etiam procul est ut credere possis utilitatis ob officium potuisse creari. || Nunc qui fiat uti passus proferre queamuS; 877 840 cum volumus, varieque datum sit membra movere, 876 et quae res tantum hoc oneris protrudere nostri corporis insuerit^ dicam: tu percipe dicta. 88o dico animo nostro primum simulacra meandi accidere atque animum pulsare^ ut diximus ante. 845 inde voluntas fit: neque enim facere incipit ullam 881 rem quisquam^ quam mens providit quid velit ante. id quod providet; illius rei constat imago. 885 ergo animus ciun sese ita commovet ut velit ire inque gredi^ ferit extemplo quae in corpore toto^ 850 per membra atque artus^ animai dissita vis est: 886 et facilest factU; quoniam coniuncta tenetur. inde ea proporro corpus ferit^ atque ita tota 89o paulatim moles protruditur atque movetur. praeterea tum rarescit quoque corpus, et aer^ 855 scilicet^ ut debet qui semper mobilis extat^ 891 per patefacta venit penetratque foramina largus^ 120 IV et dispargitur ad partis ita quasque minutas 896 corporis. his igitur rebus fit utrimque duabus^ aegpAe id ut ac navis velis ventoque feratur. 860 nec tamen illud in his rebus mirabile constat^ 8d^ tantula quod tantum corpus corpuscula possunt contorquere et onus totum convertere nostnim: 9oo quippe etenim ventus subtili corpore tenvis trudit agens magnam magno molimine navem^ 865 et manus una regit quantovis impete euntem 901 atque gubernaclum contorquet quolibet unum^ multaque^ per trocleas et tympana^ pondere magno 905 commovet atque levi sustollit machina nisu. 855 Illud item non est mirandum^ corporis ipsa 85» 870 quod natura cibum quaerit cuiusque animantis. quippe etenim fluere atque recedere corpora rebus seo muita modis muitis docui; sed plurima debent ex animalibu^; quae quia sunt exercita motU; 860 multa per os exhalantur; cum languida anhelant^ 864 875 multaque per sudorem ex alto pressa feruntur. m his igitur rebus rarescit corpus et omnis m subruitur natura; dolor quam consequitur rem. propterea capitur cibus^ ut suifulciat artus 865 et recreet vires interdatus^ atque patentem 880 per membra ac venas ut amorem opturet edendi. umor item discedit in omnia quae loca cumque sto poscunt umorem; giomerataque multa vaporis corpora^ quae stomacho praebent incendia nostro^ 870 dissupat adveniens liquor ac restinguit ut ignem^ 885 urere ne possit calor amplius aridus artus. sic igitur tibi anhela sitis de corpore nostro sts abluitur^ sic expletur ieiuna cupido. Nunc quibus ille modis somnus per membra quietem 905 inriget atque animi curas e pectore solvat^ 890 suavidicis potius quam multis versibus edam; parvus ut est cycni melior canor^ ille gruum quam 910 clamor in aetheriis dispersus nubibus austri. tu mihi da tenuis aures animumque sagacem^ IV 121 910 ne fieri negites quae dicam posse^ retroque 896 vera^repulsanti discedas pectore dicta^ tutemet in culpa cum sis neque cernere possis. 915 principio somnus fit ubist distracta per artus yis animae partimque foras eiecta recessit 915 et partim contrusa magis concessit in altum: 900 dissoluuntur enim tum demum membra fluuntque. nam dubium non est; animai quin opera sit 920 sensus hic in nobis^ quem cum sopor inpedit esse^ tum nobis animam perturbatam esse putandumst 920 eiectamque foras; non omnem: namque iaceret 905 aeterno corpus perfusum frigore leti. quippC; ubi nulla latens animai pars remaneret 925 in membriS; cinere ut multa latet obrutus ignis^ unde reconflari sensus per membra repente 925 posset^ ut ex igni caeco consurgere flamma? 910 Sed quibus haec rebus novitas confiat^ et unde perturbari anima et corpus languescere possit; 98o expediam: tu fac ne ventis yerba profundam. principio externa corpus de parte necessumst; 930 aeriis quoniam vicinum tangitur auris^ 915 tundier atque eius crebro pulsarier ictu^ proptereaque fere res omnes aut corio sunt 935 aut etiam concliis aut callo aut cortice tectae. interiorem etiam partem spirantibus aer 935 verberat hic idem^ cum ducitur atque reflatur. 980 quare utrimque secus cum corpus yapulet; et cum peryeniant plagae per parya foramina nobis 940 corporis ad primas partis elementaque prima^ fit quasi paulatim nobis per membra ruina. 940 conturbantur enim positurae principiorum 925 corporis atque animi. fit uti pars inde animai eiciatur; et introrsum pars abdita cedat^ 945 pars etiam distracta per artus non queat esse coniuncta inter se neque motu mutua fungi: 945 inter enim saepit coetus natura yiasque: 980 ergo sensus abit mutatis motibus alte^ 122 IV et quoniam non est quasi quod suffulciat artus^ 950 debUe fit corpus^ languescuntque omnia menibra^ bracchia palpebraeque cadunt^ poplitesque fcubanti 950 saepe tamen summittuntur yirisque resolvunt. 935 deinde cibum sequitur somnus^ quia^ quae facit aer^ haec eadem cibus^ in venas dum diditur omnis^ 955 efficit. et muito sopor iiie gravissimus exstat^ quem satur aut lassus capias^ quia plurima tum se 955 corpora conturbant magno contusa labore. 940 fit ratione eadem coniectus partim animai altior^ atque foras eiectus largior eius^ seo et divisior inter se ac distractior intus * Et quo quisque fere studio deyinctus adhaeret^ 9(j'0 aut quibus in rebus multum sumus ante morati 945 atque in ea ratione fuit contenta magis mens^ in somnis eadem plerumque videmur obire: 965 causidici causas agere et componere leges^ induperatores pugnare ac proelia obire^ 965 nautae contractum cum ventis degere duellum^ 950 nos agere hoc autem et naturam quaerere rerum semper et inventam patriis exponere chartis. 970 cetera sic studia atque artes plerumque videntur in somnis animos hominum frustrata tenere. 970 et quicumque dies multos ex ordine ludis 955 adsiduas dederunt operas^ plerumque videmus^ cum iam destiterunt ea sensibus usurpare^ 975 relicuas tamen esse vias in mente patentiS; qua possint eadem rerum simulacra venire: 975 per multos itaque illa dies eadem obversantur 960 ante ocuios^ etiam vigilantes ut videantur cernere saltantis et mollia membra moventiS; 980 et citharae liquidum carmen chordasque loquentis auribus accipere^ et consessum cernere eundem 980 scenaique simui varios splendere decores. 965 usque adeo magni refert studium atque voluptaS; et quibus in rebus consuerint esse operati »86 IV 123 non homines solom sed vero animalia cuncta. quippe yidebis equos fortis, cum membra iacebunt, 985 in somnis sudare tamen spirareque semper 970 et quasi de palma summas contendere viris aut quasi carceribus patefactis 990 venantumque canes in moUi saepe quiete 999 iactant crura tamen subito vocisque repente 991 990 mittunt et crebro redducunt naribus auras^ 975 ut vestigia si teneant inventa ferarum^ expergefactique secuntur inania saepe cervorum simulacra^ fugae quasi dedita cernant, 995 donec discussis redeunt erroribus ad se. 995 at consueta domi catulorum blanda propago 980 discutere et corpus de terra corripere instant^ 998 proinde quasi ignotas facies atque ora tuantur. ico4 et quo quaeque magis sunt aspera seminiorum^ 1005 tam magis in somnis eadem saevire necessust: 1000 at variae fugiunt volucres pinnisque repente 986 sollicitant divom nocturno tempore lucos^ accipitres somno in leni si proelia pugnas edere sunt persectantes visaeque volantes. 1010 porro hominum mentes^ magnis qui motibus edunt 1005 magna^ itidem saepe in somnis faciuntque geruntque; 990 reges expugnant, capiuntur, proelia miscent^ tollunt clamorem, quasi si iugulentur, ibidem. multi depugnant gemitusque doloribus edunt 1015 et^ quasi pantherae morsu saevive leonis 1010 mandantur^ magnis clamoribus omnia complent. 995 multi de magnis per somnum rebu' loquuntur^ indicioque sui facti persaepe fuere. multi mortem obeunt. multi; de montibus altis 1020 ut qui praecipitent ad terram^ corpore toto 1015 externantur^ et ex somno quasi mentibu' capti 1000 vix ad se redeunt^ permoti corporis aestu. flumen item sitiens aut fontem propter amoenum adsidet et totum prope faucibus occupat amnem. 1025 [1000—1003] = 991—994. 124 IV pusi saepe lacum propter si ac dolia curta 1020 somno devincti credunt se extollere vestem, 1006 totius umorem saccatum corpori' fundunt^ cum Babylonica magnifico splendore rigantur. tum quibus aetatis freta primitus insinuatur loso semen^ ubi ipsa dies membris matura creavit^ 1025 conveniunt simulacra foris e corpore quoque^ 1010 nuntia praeclari voltus pulchrique coloris^ qui ciet inritans loca turgida semine multo^ ut quasi transactis saepe omnibu' rebu' profundant io85 fluminis ingentis fluctus vestemque cnientent. lose 932 namque alias aliud res commovet atque lacessit: ios9 1015 ex homine humanum semen ciet una hominis vis. io4o 1030 Sollicitatur id in nobis^ quod diximus ante^ los? semen^ adulta aetas cum primum roborat artus. loss quod simul atque siiis eiectum sedibus exit^ i04i 1035 per membra atque artus decedit corpore toto, 1020 in loca conveniens nervorum certa, cietque continuo partis genitalis corporis ipsas. inritata tument loca semine^ fitque voluntas 1045 eicere id quo se contendit dira lubido^ io46 104^ idque petit corpus^ mens undest saucia amore: io48 1026 namque omnes plerumque cadunt in vulnus^ et illam emicat in partem sanguis^ unde icimur ictu^ 1050 et si comminus est^ hostem ruber occupat umor. sic igitur Veneris qui telis accipit ictus^ 1045 siye puer membris muliebribus hunc iaculatur 1030 seu mulier toto iactans e corpore amorem^ unde feritur; eo tendit^ gestitque coire 1055 et iacere umorem in corpus de corpore ductum: namque voluptatem praesagit muta cupido. 1050 Haec Venus est nobis: hinc autemst momen amoris^ 1035 hinc illaec. primum Veneris dulcedinis in cor stillavit gutta^ et successit frigida cura: loeo nam si abest quod aves^ praesto simulacra tamen sunt illius et nomen dulce obversatur ad auris. [1047] = 1034. IV 125 1055 sed fugitare decet simulacra et pabula amoris 1040 absterrere sibi atque alio conyertere mentem et iacere umorem conlectum in corpora quaequC; loes nec retinere^ semel conversum unius amore^ et servare sibi curam certumque dolorem: 1060 ulcus enim vivescit et inveterascit alendo, 1046 inque dies gliscit furor atque aerumna gravescit, si non prima novis conturbes volnera plagis io7o volgivagaque vagus Venere ante recentia cures aut alio possis animi traducere motus. 1065 Nec Veneris fructu caret is qui vitat amorem^ 1060 sed potius quae sunt sine poena commoda sumit: nam certe purast sanis magis inde voluptas 1075 quam miseris. etenim potiundi tempore in ipso fluctuat incertis erroribus ardor amantum^ 1070 II nec constat quid primum oculis manibusque fruantur. 1065 quod petierC; premunt arte^ faciuntque dolorem corporis, et dentes inlidunt saepe labellis loso osculaque adfligunt^ quia non est pura voluptas et stimuli subsunt^ qui instigant laedere id ipsum^ 1075 quodcumquest, rabies unde illaec germina surgunt 1060 sed leviter poenas frangit Venus inter amorem^ blandaque refrenat morsus admixta voluptas. loss namque in eo spes est^ undest ardoris origO; restingui quoque posse ab eodem corpore flammam. 1080 quod fieri contra totum natura repugnat, 1066 unaque res haec est^ cuius proquam plurima habemus^ tam magis ardescit dira cuppedine pectus. 1090 nam cibus atque umor membris adsumitur intus; quae quoniam certas possunt obsidere partis, 1085 hoc facile expletur laticum frugumque cupido: 1070 ex hominis vero facie pulchroque colore nil datur in corpus praeter simulacra fruendum 1095 tenvia; quae vanos spes raptat saepe misella. ut bibere in somnis sitiens quom quaerit, et umor 1090 non datur^ ardorem qui membris stinguere possit^ 1076 sed laticum simulacra petit frustraque laborat in medioque siti torretur flumine potans, 1100 126 IV sic in amore Venus simulacris ludit amantis. || nec satiare queunt spectando corpora coram^ 1095 nec manibus quicquam teneris abradere membris 1080 possunt errantes incerti corpore toto. denique cum membris conlatis flore fruuntur iios aetatiS; iam cum praesagit gaudia corpus atque in eost Venus ut muliebria conserat arva^ 1100 adfigunt avide corpus iunguntque saliyas 1085 oris et inspirant pressantes dentibus ora^ II nequiquam^ quoniam nil inde abradere possunt mo nec penetrare et abire in corpus corpore toto: nam facere interdum velle et certare videntur. || 1105 usque adeo cupide in Veneris compagibus haerent^ 1090 membra voluptatis dum vi labefacta liquescunt. tandem ubi se erupit nervis conlecta cupido^ 1115 parva fit ardoris violenti pausa parumper: inde redit rabies eadem et furor ille revisit^ 1110 cum sibi quid cupiant ipsi contingere quaerunt, 1096 nec reperire malum id possunt quae machina vincat usque adeo incerti tabescunt volnere caeco. uso Adde quod absumunt viris pereuntque labore^ adde quod alterius sub nutu degitur aetas^ 1115 languent ofQcia atque aegrotat fama vacillans. im 1100 labitur interea res et Babylonica fiunt^ 1123 argentum et pulchra in pedibus Sicyonia rident^ iiss scilicet^ et grandes viridi cum luce zmaragdi auro includuntur^ teriturque thalassina vestis 1120 adsidue et Veneris sudorem exercita potat. 1105 et bene parta patrum fiimt anademata^ mitrae^ interdum in pallam atque Alidensia Ciaque vertunt. iiso eximia veste et victu convivia, ludi, pocula crebra, unguenta, coronae, serta parantur, 1125 nequiquam, quoniam medio de fonte leponim 1110 surgit amari aliquid, quod in ipsis floribus angat, aut cum conscius ipse animus se forte remordet iiss desidiose agere aetatem lustrisque perire, aut quod in ambiguo verbum iaculata reliquit, 1130 quod cupido adfixum cordi vivescit ut ignis. IV 127 1116 aut nimium iactare oculos aliumve tueri quod putat in voltuque videt vestigia risus. ii4o Atque in amore mala haec proprio summeque secundo inyeniuntur: in adverso vero atque inopi sunt^ 1135 prendere quae possis oculorum lumine operto^ 1120 innumerabilia; ut melius vigilare sit ante^ qua docui ratione^ cavereque ne inliciaris. 1145 nam vitare^ plagas in amoris ne iaciamur^ non ita difficilest quam captum retibus ipsis 1140 exire et validos Veneris perrumpere nodos. 1125 at tamen implicitus quoque possis inque peditus effiigere infestum; nisi tute tibi obvius obstes 1150 et praetermittas animi vitia omnia primum aut quae corpori' sunt eius, quam tu petis ac vis. 1145 nam faciunt homines plerumque cupidine caeci 1130 et tribuunt ea quae non sunt his commoda vere. multimodis igitur pravas turpisque videmus 1155 esse in deliciis summoque in honore vigere. atque alios aUi inrident Veneremque suadent 1150 ut placent^ quoniam foedo adflictentur amore^ 1135 nec sua respiciunt miseri mela maxima saepe. nigra melichrus est^ inmunda et fetida acosmos^ iieo caesia Palladium, nervosa et lignea dorcas^ parvula^ pumilio^ chariton mia, tota menim sal^ il55 magna atque inmanis cataplexis plenaque honoris. 1140 balba loqui non quit^ traulizi^ muta pudens est: at flagrans, odiosa^ loquacula, Lampadium fit. nes ischnon eromenion tum fit^ cum vivere non quit prae macie: rhadine verost iam mortua tussi. 1160 at tumida et mammosa Ceres est ipsa ab laccho^ 1145 simula Silena ac saturast^ labeosa philema. cetera de genere hoc longumst si dicere coner. 1170 sed tamen esto iam quantovis oris honore, cui Veneris membris vis omnibus exoriatur: 1165 nempe aliae quoque sunt: nempe hac sine viximusante: 1150 nempe eadem facit^ et scimus facere^ omnia turpi^ et miseram taetris se suffit odoribus ipsa^ 1175 quam famulae longe fugitant furtimque cachinnant. 128 IV at lacrimans exclusus amator limina saepe 1170 floribus et sertis operit postisque superbos 1155 unguit amaracino et foribus miser oscula figit; quem si iam admissum yenientem offenderit aura iiso una modo^ causas abeundi quaerat honestas^ et meditata diu cadat alte sumpta querella^ 1175 stultitiaeque ibi se damnet^ tribuisse quod illi 1160 plus yideat quam mortali concedere par est. nec Veneres nostras hoc fallit; quo magis ipsae iiss omnia summo opere hos ritae postscaenia celant^ quos retinere yolunt adstrictosque esse in amore^ 1180 nequiquam, quoniam tu animo tamen omnia possis 1165 protrabere in lucem atque omnis inquirere risus^ et; si bello animost et non odiosa^ yicissim uso praetermittere ei humanis concedere rebus. Nec mulier semper ficto suspirat amore, 1185 quae conplexa yiri corpus cum corpore iungit 1170 et tenet adsuctis umectans oscula labris: nam facit ex animo saepe et communia quaerens 1195 gaudia soUicitat spatium decurrere amoris. nec ratione alia yolucres armenta feraeque 1190 et pecudes et equae maribus subsidere possunt, 1175 si non ipsa quoque illarum subat ardet abundans natura et Yenerem salientum laeta retractat. laoo nonne yides etiam quos mutua saepe yoluptas yinxit; ut in yinclis communibus excrucientur? 1195 in triyiis quam saepe canes^ discedere ayentis^ 1180 diyorsi cupide summis ex yiribu' tendunt^ 1210 quom interea yalidis Veneris compagibus haerent! 1804 quod facerent numquam^ nisi mutua gaudia nossent^ 1205 quae iacere in fraudem possent yinctosque tenere. 1200 quare etiam atque etiam^ ut dico^ est conununf yoluptas. 1185 Et commiscendo quom semine forte yirilem femina yim yicit subita yi corripuitque^ tum similes matrum materno semine fiunt^ isu ut patribus patrio. sed quos utriusque figurae 1205 esse yides, iuxtim miscentes yulta parentum^ 1190 corpore de patrio et materno sanguine crescunt, IV 129 semina cum Veneris stimulis excita per artus isis obvia conflixit conspirans mutuus ardor^ et neque utrum superayit eorum nec superatumst. 1210 ^i quoque ut interdum similes existere avorum 1195 possint et referant proavorum saepe iiguras propterea quia multa modis primordia multis i28o mixta suo celant in corpore saepe parentis^ quae patribus patres tradunt ab stirpe profecta: I^i5inde Venus varia producit sorte figuras, 1200 maiorumque refert voltus vocesque comasque; ♦ quandoquidem nilo minus haec de semine certo 1225 fiunt quam facies et corpora membraque nobis. et muliebre oritur patrio de semine saeclum^ 1220 maternoque mares existunt corpore creti: 1205 semper enim partus duplici de semine constat^ atque utri similest magis id quodcumque creatur^ isso eius habet plus parte aequa; quod cernere possis^ sive virum suboles sivest muliebris origo. 1226 Nec divina satum genitalem numina cuiquam 1210 absterrent^ pater a gnatis ne dulcibus umquam appelletur et ut sterili Venere exigat aevom; 1235 quod pleriunque putant, et multo sanguine maesti conspergunt aras adolentque altaria donis; 1230 ut gravidas reddant uxores semine largo^ 1215 nequiquam divom numen sortisque fatigant. nam steriles nimium crasso sunt semine partim^ 1240 et liquido praeter iustum tenuique vicissim. tenve locis quia non potis est adfigere adhaesum, i^55liquitur extemplo et revocatum cedit abortu. 1220 crassius his porro quoniam concretius aequo mittitUT; aut non tam prolixo provolat ictu 1245 aut penetrare locos aeque nequit aut penetratum aegre admiscetur muliebri semine semen. 1240 nam multum harmoniae Veneris differre videntur. 1225 atque alias alii complent magis^ ex aliisque suscipiunt aliae pondus magis inque gravescunt. 1250 LuGBBTirs. ed. Brleger. 9 130 IV et multae steriles Hymenaeis ante fuerunt pluribus^ et nactae post sunt tamen unde puellos 1M5 suscipere et partu possent ditescere dulci. 1280 et quibus ante domi fecundae saepe nequissent uxores parere, inventast illLs quoque compar nss natura^ ut possent gnatis munire senectam. usque adeo magni refert^ ut semina possint i^50 seminibus commisceri genitaliter apta^ 1235 crassane conveniant liquidis et liquida crassis. atque in eo refert quo yictu yita colatur: 1260 namque aliis rebus concrescunt semina membris^ atque aliis extenvantur tabentque yicissim. 1255 et quibus ipsa modis tractetur blanda voluptas, 1240 id quoque permagni refert: nam more ferarum quadrupedumque magis ritu plerumque putantur 1295 concipere uxores^ quia sic loca sumere possunt pectoribus positis sublatis semina lumbis. 1J260 nec molles opu' sunt motus uxoribus bilum. 1246 nam mulier prohibet se concipere atque repugnat^ clunibus ipsa yiri Venerem si laeta retractat mo atque exossato ciet omni pectore fluctus: eicit enim sulcum recta regione viaque 1265 Tomeris^ atque locis ayertit seminis ictum. 1250 idque sua causa consuerunt scorta moveri^ ne complerentur crebro gravidaeque iacerent, 1975 et simul ipsa viris Venus ut concinnior esset; coniugibus quod nil nostris opus esse yidetur. 1270 Nec divinitus interdum Venerisque sagittis 12^6 deteriore iit ut forma muUercuIa ametur: nam facit ipsa suis interdum femina factis 1280 morigerisque modis et munde corpore culto^ ut facile insuescat te secum degere yitam. 1275 quod superest^ consuetudo concinnat amorem: 1260 nam leviter quamvis quod crebro tunditur ictu^ vincitur in longo spatio tamen atque labascit. 1285 nonne vides etiam guttas in saxa cadentis umoris longo in spatio pertundere saxa? T. LUCEETI CAEI DE EEEUM NATUEA LIBER QUINTDS. Quis potis est dignum pollenti pectore carmen condere pro rerum maiestate hisque repertis? quisve valet verbis tantum^ qui iingere laudes pro meritis eius possit^ qui talia nobis 5 pectore parta suo quaesitaque praemia liquit? nemo^ ut opinor^ erit mortali corpore cretus. nam si^ ut ipsa petit maiestas cognita rerum^ dicendumst; deus ille Mt^ deus, inclyte Memmi^ qui princeps vitae rationem invenit eam quae 10 nunc appellatur sapientia, quique per artem fluctibus e tantis vitam tantisque tenebris in tam tranquillo et tam clara luce locavit. confer enim divina aliorum antiqua reperta. namque Ceres fertur fruges Liberque liquoris 16 vitigeni laticem mortalibus instituisse^ cum tamen his posset sine rebus vita manere, ut famast aliquas etiam nunc vivere gentis: at bene non poterat sine puro pectore vivi; quo magis hic merito nobis deus esse videtur^ 20 ex quo nunc etiam per magnas didita gentis dulcia permulcent animos solacia vitae. Herculis antistare autem si facta putabis^ longius a vera multo ratione ferere. quid Nemeaeus enim nobis nunc magnus hiatus 9* 132 V 25 ille leonis obesset et horrens Arcadius sus? quidve tripectora tergemini vis Geryonai 28 31 tanto opere officerent nobis Stymphala colentes? si et Diomedis equi spirantes naribus ignem 39 30 Thracis Bistoniasque plagas atque Ismara propter^ 30 30 aureaque Hesperidum servans fulgentia mala^ 82 asper^ acerba tuens, immani corpore serpens arboris amplexus stirpem quid denique obesset 35 propter Atlanteum litus pelageque severa^ quo neque noster adit quisquam nec barbarus audet? 36 denique quid Cretae taurus Lemaeaque pestis hydra venenatis posset yallata cokibris? cetera de genere hoc quae sunt portenta perempta^ si non victa forent^ quid tandem yiva nocerent? nil, ut opinor: ita ad satiatem terra ferarum 40 nunc etiam scatit et trepido terrore repletast per nemora ac montes magnos silvasque profundas; quae loca vitandi plerumquest nostra potestas. at nisi purgatumst pectus^ quae proelia nobis atque pericula tumst ingratis insinuandum! 45 quantae tum scindunt hominem cuppedinis acris sollicitum curae^ quantique perinde timores! quidve superbia spurcitia ac petulantia? quantas efQciunt clades! quid luxus desidiaeque? haec igitur qui cuncta subegerit ex animoque 60 expulerit dictis^ non armis^ nonne decebit hunc hominem numero divom dignarier esse? cum bene praesertim multa ac divinitus ipsis immortalibu' de divis dare dicta suerit atque omnem rerum naturam pandere dictis. 66 Cuius ego ingressus vestigia dum rationes persequor ac doceo dictis^ quo quaeque creata foedere sint, in eo quam sit durare necessum nec validas valeant aevi rescindere leges, quo genere in primis animi natura repertast 60 nativo primum consistere corpore creta V 133 nec posse incolumis magnum durare per aeyom; sed simulacra solere in somnis fallere mentem^ cernere cum videamur eum quem vita reliquit, quod superest; nunc huc rationis detulit ordo^ 66 ut mihi mortali consistere corpore mundum nativomque "simul ratio reddunda sit esse; et quibus ille modis congressus materiai fundarit terram caelum mare sidera solem lunaique globum; tum quae tellure animantes 70 extiterint^ et quae nullo sint tempore natae; quove modo genus humanum variante loquella coeperit inter se vesci per nomina rerum; et quibus ille modis divom metus insinuarit pectora^ terrarum qui in orbi sancta tuetur 76 fana lacus lucos aras simulacraque divom. praeterea solis cursus lunaeque meatus expediam qua vi flectat natura gubernans; ne forte haec inter caelum terramque reamur libera sponte sua cursus lustrare perennis, 80 morigera ad fruges augendas atque animantis, neve aliqua divom volvi ratione putemus. nam bene qui didicere deos securum agere aevom^ si tamen interea mirantur qua ratione quaeque geri possint, praesertim rebus in illis 86 quae supera caput aetheriis cemuntur in oris^ rursus in antiquas referuntur religiones, et dominos acris adsciscunt^ omnia posse quos miseri credunt^ ignari quid queat esse^ quid nequeat, finita potestas denique cuique 90 quanam sit ratione atque alte terminus haerens. Quod superest^ ne te in promissis plura moremur^ principio maria ac terras caelumque tuere; quorum naturam triplicem^ tria corpora^ Memmi^ tris species tam dissimilis^ tria talia texta^ 96 una dies dabit exitio^ multosque per annos sustentata ruet moles et machina mundi. nec me animi fallit quam res nova miraque menti 134 V accidat exitium caieli terraeque futurum^ et quam difficile id mihi sit pervincere dictis; 100 ut fit ubi insolitam rem adportes auribus ante; nec tamen hanc possis oculorum sidsdere visu nec iacere indu manus^ via qua munita fidei proxima fert humanum in pectus templaque mentis. sed tamen effabor. dictis dabit ipsa fidem res^ 106 forsitan, et graviter terrarum motibus ortis omnia conquassari in parvo tempore cernes. quod procul a nobis flectat fortuna gubernans, et ratio potius quam res persuadeat ipsa succidere horrisono posse omnia victa fragore. 110 Qua prius adgrediar quam de re fundere fata sanctius et multo certa ratione magis quam Pythia quae tripode a Phoebi lauroque profatur, multa tU)i expediam doctis solacia dictis^ religione refrenatus ne forte rearis 115 terras et solem et caelum^ mare sidera lunam, corpore divino debere aeterna manere, proptereaque putes ritu par esse Gigantum pendere eos poenas inmani pro scelere omnis^ qui ratione sua disturbent moenia mundi 120 praeclarumque velint caeli restinguere solem^ inmortalia mortali sermone notantes; quae procul usque adeo divino a numine distant inque deum numero quae sint indigna videntur^ notitiam potius praebere ut posse putentur 125 quid sit vitali motu sensuque remotum. quippe etenim non est^ cum quovis corpore ut esse posse animi natura putetur consiliumque. 127 quod quoniam nostro quoque constat corpore certum iss dispositumque videtur ubi esse et crescere possit 130 seorsum anima atque animus^ tanto magis infitiandiun 140 141 totum posse extra corpus formamque animalem putribus in glebis terrarum aut solis in igni aut in aqua durare aut altis aetheris oris. [128—137] = ni 781—790. V 135 haud igitur constant diyino praedita sensu^ 135 quandoquidem nequeunt vitaliter esse animata. 145 146 lUud item non est ut possis credere, sedes esse deum sanctas in mundi partibus ullis. tenvis enim natura deum longeque remota sensibus ab nostris animi vix mente videtur; 140 quae quoniam manuum tactum suffugit et ictum^ 150 151 tactiie nil nobis quod sit contingere debet: tangere enkn non quit quod tangi non licet ipsum. quare etison sedes quoque nostris sedibus esse dissimiles debent^ tenues pro corpore eorum; 145 quae tibi posterius largo sermone probabo. 155 156 dicere porro hominum causa yoluisse parare praeclaram mundi naturam^ proptereaque adlaudabile opus divom laudare decere aeternumque putare atque inmortale futurum^ 150 nec fas esse^ deum quod sit ratione vetusta leo 161 gentibus humanis fundatum perpetuo aevo^ soUicitare suis ulla vi ex sedibus umquam, nec verbis vexare et ab imo evertere summa^ cetera de genere hoc adfingere et addere, Memmi^ 155 desiperest. quid enim inmortalibus atque beatis m 166 gratia nostra queat largirier emolumenti^ ut nostra quicquam causa gerere adgrediantur? quidve novi potuit tanto post ante quietos inlicere ut cuperent vitam mutare priorem? 160 nam gaudere novis rebus debere videtur 170 cui veteres obsunt:. sed cui nil accidit aegri tempore in anteacto^ cum pulchre degeret aevom^ 175 quid potuit novitatis amorem accendere tali? 178 170 at, credo, in tenebris vita ac maerore iacebat^ 175 165 donee diluxit rerum genitalis origo. 176 quidve mali fuerat nobis non esse creatis? m natus enim debet quicumquest velle manere 177 in vita^ donec retinebit blanda voluptas: qui numquam vero vitae gustavit amorem 170 nec iuit in numero^ qmd obest non esse creatum? iso 136 V 181 exemplum porro gignundis rebus et ipsa notities divis hominum undest insita primnm^ quid vellent facere ut scirent animoc[ue viderent^ quove modost umquam vis cognita principiorum^ 175 quidque inter sese permutato ordine possent, iss 186 si non ipsa dedit specimen natura creandi? namque ita multa modis multis primordia rerum ex infinito iam tempore percita plagis ponderibusque suis consuenmt concita ferri 180 omnimodisque coire atque omnia pertemptare, i9o 191 quaecumque inter se possent congressa creare, ut non sit mirum^ si in talis disposituras deciderunt quoque et in talis venere meatus, qualibus haec rerum geritur nunc summa novando. 185 Quod si iam rerum ignorem primordia quae sint^ 195 196 boc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim confirmare aliisque ex rebus reddere multis^ nequaquam nobis divinitus esse paratam naturam rerum: tanta stat praedita culpa. 190 principio quantum caeli tegit impetus ingens^ soo 201 inde avide partem montes silvaeque ferarum possederC; tenent rupes vastaeque paludes et mare^ quod late terrarum distinet oras. inde duas porro prope partis fervidus ardor 195 adsiduusque geli casus mortalibus aufert. 205 206 quod superest arvi^ tamen id natura sua vi sentibus obducat^ ni vis humana resistat vitai causa valido consueta bidenti ingemere et terram pressis proscindere aratris. 200 si non fecundas vertentes vomere glebas 210 2lt terraique solum subigentes cimus ad ortus^ sponte sua nequeant liquidas existere in auras. || et tamen interdum magno quaesita labore cum iam per terras frondent atque omnia florent, 205 aut nimiis torret fervoribus aetherius sol »15 216 aut subiti peremunt imbris gelidaec[ue pruinae, V 137 flabraque yentorum yiolento turbine vexant. praeterea genus horriferum natura ferarum humanae genti infestum terraque marique 210 cur alit atque auget? cur anni tempora morbos 220 221 adportant? quare mors inmatura yagatur? tum porro puer^ ut saevis proiectus ab undis navita; nudus humi iacet^ infans^ indigus omni vitali auxilio^ cum primum in luminis oras 216 nixibus ex alvo matris natura profudit^ 226 ^;?^ yagituque locum lugubri complet, ut aequumst cui tantum in vita restet transire malorum. at yariae crescunt pecudes armenta feraeque, nec crepitacillis opus est, nec cuiquam adhibendast 220 almae nutricis blanda atque infracta loquella, 230 231 nec yarias quaerunt yestes pro tempore caeli; denique non armis opus est^ non moenibus altis^ quis sua tutentur^ quando omnibus omnia large tellus ipsa parit naturaque daedala rerum. 225 Principio quoniam terrai corpus et umor 235 236 aurarumque leyes animae calidique yapores^ e quibus haec rerum consistere summa yidetur^ omnia natiyo ac mortali corpore constant^ debet eodem omnis mundi natura putari. 230 quippe etenim^ quorum partis et membra yidemus 240 J241 corpore natiyo ac mortalibus esse figuriS; haec eadem ferme mortalia cernimus esse et natiya simul. quapropter maxima mundi cum yideam membra ac partis consumpta regigni, 235 scire licet caeli quoque item terraeque fuisse 245 ^^ principiale aliquod tempus clademque futuram. niud in his rebus ne corripuisse rearis me mihi, quod terram atque ignem mortalia sumpsi esse^ neque umorem dubitayi aurasque perire^ 240 atque eadem gigni rursusque augescere dixi: 250 251 principio pars terrai nonnuUa; perusta solibus adsiduis^ multa pulsata pedum yi^ pulyeris exhalat nebulam nubesque yolantis^ 138 V quas validi toto dispergunt aere venti. 246 pars etiam glebanun ad diluviem revocatur 255 256 imbribuS; et ripas radentia flumina rodunt. praeterea pro parte sua^ quodcumque alid auget^ redditur: et quoniam dubio procul esse videtur omniparens eadem rerum commune sepulcrum^ 260 ergo terra tibi libatur et aucta recrescit. 260 273 Aera nunc igitur dicam^ qui corpore toto 27s innumerabiiiter privas mutatur in horas. 275 semper enim, quodcumque fluit de rebus, id onme 275 aeris in magnum fertur mare; qui nisi contra 265 corpora retribuat rebus recreetque fluentis^ omnia iam resoluta forent et in aera versa: haut igitur cessat gigni de rebus et in res 280 reccidere^ adsidue quoniam fluere omnia constat. 280 Largus item liquidi fons luminiS; aetherius sol^ 260 inrigat adsidue caeium candore recenti suppeditatque novo confestim lumine iumen. nam primum quicquid fulgoris disperit ei^ 285 quocumque accidit. id licet hinc cognoscere possis^ sss quod simul ac primum nubes succedere soli 265 coepere et radios inter quasi rumpere lucis^ extemplo inferior pars horum disperit omnis, terraque inumbratur qua nimbi cumque feruntur; 290 ut noscas splendore novo res semper egere^ 290 et primum iactum fulgoris quemque perire^ 270 nec ratione alia res posse in sole videri, perpetuo ni suppeditet lucis caput ipsum. quin etiam nocturna tibi^ terrestria quae sunt^ 295\yxmmdLy pendentes lychni claraeque coruscis 295 fulguribus pingues multa fuligine taedae 275 consimili properant ratione^ ardore ministro^ suppeditare novom lumeU; tremere ignibus instant^ instant^ nec loca lux inter quasi rupta relinquit: 300 usque adeo properanter obortis ignibus ei soo exitium celeri celatur origine flammae. V 139 280 sic igitur solem lunam stellasque putandumst ex alio atque alio lucem iactare subortu et primum quicquid flammarum perdere semper^ 305 inviolabilia haec ne credas forte vigere. m Quod superest; umore novo mare flumina fontes 26i 285 semper abundare et latices manare perennis nil opus est verbis: magnus decursus aquarum undique declarat. sed primum quicquid aquai ^&5tollitur, in summaque fit ut nil umor ab.undet^ 265 partim quod validi verrentes aequora venti 290 diminuunt radiisque retexens aetherius sol^ partim quod supter per terras diditur omnis: percolatur enim virus, retroque remanat ;?70materies umoris et ad caput amnibus omnis 270 convenit^ inde super terras fluit agmine dulci 295 qua via secta semel liquido pede detulit undas. 273 306 Denique non lapides quoque vinci cernis ab aevo^ 306 non altas turris ruere et putrescere saxa^ non deiubra deum simulacraque fessa fatisci^ nec sanctum numen fati protoUere finis 300 posse neque adversus naturae foedera niti? 310 311 denique non monimenta virum dilapsa videmus? quaerere •{'proporro sibi •{'cumque senescere credas. non ruere avolsos sillces a montibus altis nec validas aevi vires perferre patique 305 finiti? neque enim caderent avolsa repente^ 315 316 ex infinito quae tempore pertolerassent omnia tormenta aetatis, privata fragore. Denique iam tuere hoc^ circum supraque quod omnem continet amplexu terramf si procreat ex se 310 omnia^ quod quidam memorant^ recipitque perempta^ 320 321 totum nativo ac mortali corpore constat. nam quodcumque alias ex se res auget alitque^ deminui debet, recreari, cum recipit res. Praeterea si nulla fuit genitalis origo 315 terrarum et caeli semperque aeterna fuere, 325 326 cur supera bellum Thebanum et funera Troiae 140 V non alias alii quoque res cecinere poetae? qiio tot facta yirum totiens cecidere neque usquam aetemis famae monimentis insita florent? 320 yerum^ ut opinor^ habet novitatem smnma; recensque sso 331 naturast mundi neque pridem exordia cepit. quare etiam quaedam nunc artes expoliuntur^ nunc etiam augescunt: nunc addita navigiis sunt multa^ modo organici melicos peperere sonores^ 325 denique natura haec rerum ratioque repertast sss 336 nuper^ et hanc primus cum primis ipse repertus nunc ego sum in patrias qui possim vertere voces. quod si forte fuisse antehac eadem omnia credis, sed periisse hominum torrenti saecla vapore, 380 aut cecidisse urbis magno vexamine mundi^ S40 341 aut ex imbribus adsiduis exisse rapaces per terras amnes atque oppida cooperuisse^ tanto quique magis victus fateare necessest exitium quoque terrarum caelique futurum: 335 nam cum res tantis morbis tantisque periclis S4& 346 temptarentur^ ibi si tristior incubuisset causa^ darent late cladem magnasque ruinas. nec ratione alia mortales esse videmur inter nos^ nisi quod morbis aegrescimus isdem 340 atque iili quos a vita natura removit. s5o 351 Praeterea quaecumque manent aeterna necessust aut^ quia sunt solido cum corporC; respuere ictus nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas dissociare intus partis^ ut materiai 345 corpora sunt^ quorum naturam ostendimus ante^ 855 356 aut ideo durare aetatem ^osse per omnem^ plagarum quia sunt expertia, sicut inanest, quod manet intactum neque ab ictu fungitur hilum, aut etiam quia nulla loci fit copia circum; 350 quo quasi res possint discedere dissoluique^ seo 361 sicut summarum summast aeterna^ neque extra qui locus est quo dissiliat^ neque corpora sunt quae possint incidere et valida dissolvere plaga. V 141 at nequC; uti docui; solido cum corpore mundi 355 naturast; quoniam admixtumst in rebus inane^ 865 366 nec tamen est ut inane, neque autem corpora desunt^ ex infinito quae possint forte coorta corruere hanc rerum violento turbine summam aut aliam quamvis cladem inportare per ictus^ 360 nec porro natura loci spatiumque profundi m 371 deficit, exspargi quo possint moenia mundi^ aut alia quavis possunt vi pulsa perire. haut igitur leti praeclusast ianua caelo nec soli terraeque neque altis aequoris undis, 365 sed patet immani et yasto respectat hiatu. 875 376 quare etiam nativa necessumst confiteare haec eadem: neque enim^ mortali corpore quae sunt^ ex infinito iam tempore adhuc potuissent inmensi validas aevi contemnere ^res. 370 Denique tantopere inter se cum maxima mundi sso 381 pugnent membra; pio nequaquam concita bello^ nonne vides aliquam longi certaminis oliis posse dari finem^ vei cum sol et vapor omnis omnibus epotis umoribus exsuperarint? 375 quod facere intendimt, neque adhuc conatapatrantur: 885 386 tantum suppeditant amnes ultraque minantur omnia diluviare ex alto gurgite ponti^ nequiquam; quoniam verrentes aequora venti deminuunt radiisque retexens aetherius sol^ 380 et siccare prius confidunt omnia posse 89o 391 quam liquor incepti possit contingere finem. tantum spirantes aequo certamine bellum magnis inter se de rebus cernere certant^ cum semel interea fuerit superantior ignis 385 et semel^ ut famast^ umor regnarit in arvis. 895 396 ignis enim superavit et ardens multa perussit; avia cum Phaethonta rapax vis solis equorum aethere raptavit toto terrasque per omnis: at pater omnipotens ira tum percitus acri 390 magnanimum Phaethonta repenti fulminis ictu 4oo 142 V 401 deturbavit equis in terram, solque cadenti obvius aeternam succepit lampada mundi^ disiectosque redegit equos iunxitque trementis^ inde suum per iter recreayit cuncta gubemans^ 395 scilicety ut veteres Graium cecinere poetae. 405 406 quod procul a yera nimis est ratione repulsum. ignis enim superare potest ubi materiai ex infinito sunt corpora piura coorta^ * inde cadunt yires aliqua ratione reyictae^ 400 aut pereunt res exustae furentibus auris. 4io 411 umor item quondam coepit superare coortus^ ut famast^ hominum multas quando obruit urbis: inde ubi yis aliqua ratione ayersa recessit^ ex infinito fuerat quaecumque coorta^ 405 constiterunt infbres et flumina yim minuerunt. 4i5 416 Sed quibus iile modis coniectus materiai fundarit terram et caelum pontique profunda^ solis lunai cursus, ex ordine ponam. nam certe neque consilio primordia rerum 410 ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt 420 421 nec quos quaeque darent motus pepigere profecto^ sed quia multa modis multis primordia rerum ex infinito iam tempore percita plagis ponderibusque suis consuerunt concita ferri 415 omnimodisque coire atque omnia pertemptare^ 4S5 426 quaecumque inter se possent congressa creare^ propterea fit uti magnum yolgata per aeyom omne genus coetus et motus experiundo tandem. conyeniant ea quae conyecta repente 420 magnarum rerum fiunt exordia saepe^ 4so 481 terrai maris et caeli generisque animantum. Hic neque tum solis rota cerni lumine largo altiyolans poterat nec magni sidera mundi nec mare nec caelum nec denique terra neque aer 425 nec similis nostris rebus res ulla yideri; 4S5 436 sed noya tempestas quaedam molesque coorta 4S6 V 143 omne genus de principiiS; discordia quorum 440 intervalla vias conexus pondera plagas concursus motus turbabat proelia miscens^ 430 propter dissimilis formas variasque figuras Ml quod non omnia sic poterant coniuncta manere nec motus inter sese dare convenientis. 445 dilfugere inde loci partes coeperC; paresque 437 cum paribus iungi res et discludere mundum 435 membraque dividere et magnas disponere partes^ 44S hoc est^ a terris altum secernere caelum^ 446 et sorsum mare, uti secreto umore pateret, seorsus item puri secretique aetheris ignes. Quippe etenim primum terrai corpora quaeque, 440 propterea quod erant gravia et perplexa^ coibant 450 451 in medio atque imas capiebant omnia sedes; quae quanto magis inter se perplexa coibant^ tam magis expressere ea quae mare sidera solem lunamque efficerent et magni moenia mundi: 445 omnia enim magis haec e levibus atque rutundis 455 456 seminibus multoque minoribu' sunt elementis quam tellus. ideo^ jper rara foramina^ terrae partibus erumpens primus se sustulit aether ignifer et multos secum levis abstulit ignis^ 450 non alia longe ratione ac saepe Yidemus, 46o 461 aurea cum primum gemmantis rore per herbas matutina rubent radiati lumina solis, ♦ exhalantque lacus nebulam fluviique perennes, ipsaque ut interdum tellus fumare videtur; 455 omnia quae sursum cum conciliantur^ in alto 465 466 corpore concreto subtexunt nubila caelum. sic igitur tum se levis ac diffusilis aether corpore concreto circumdatus undique flexit et late diifusus in omnis undique partis 460 omnia sic avido complexu cetera saepsit. 470 471 hunc exordia sunt solis lunaeque secuta; interutrasque globi quorum yertuntur in auris; 144 V quae neque terra sibi adsciyit nec maximus aether^ quod neque tam fuenmt gravia ut depressa sederent^ 466 nec levia ut possent per summas labier oras^ 476 47^ et tamen interutrasque ita sunt^ ut corpora yiva versent et partes ut mundi totius extent; quod genus in nobis quaedam licet in statione membra manere; tamen cum sint ea quae moveantur. 470 his igitur rebus retractis terra repente^ 48o 481 maxuma qua nunc se ponti plaga caenila tendit^ succidit et salso sulfudit gurgite fossas. inque dies quanto circum magis aetheris aestus et radii solis cogebant undique terram^ 475 verberibus crebris extrema ad limina in artum 486 486 in medio ut propuisa suo condensa coiret; tam magis expressus salsus de corpore sudor augebat mare manando camposque natantis^ et tanto magis illa foras elapsa volabant 480 corpora muita vaporis et aeris altaque caeli 490 491 densebant procul a terris fulgentia templa. sidebant campi^ crescebant montibus altis ascensus: neque enim poteraint subsidere saxa nec pariter tantundem omnes succumbere partis. 485 Sic igitur terrae concreto cprpore pondus . 495 496 constitit^ atque omnis mundi quasi limus in imum confluxit gravis et subsedit funditus ut faex; inde mare^ inde aer^ inde aether ignifer ipse corporibus liquidis sunt omnia pura relicta 490 et leviora aliis alia^ et liquidissimus aether . 500 501 atque levissimus aerias super influit auras, nec liquidum corpus turbantibus aeris auris commiscet; sinit haec vioientis omnia verti turbinibuS; sinit incertis turbare procellis, 495 ipse suos ignis certo fert impeter labens. 505 506 nam modice fluere atque uno posse aethera nisu significat PontoS; mare certo quod fluit aestu unum labendi conservans usque tenorem. 6O8 Terraque ut in media mundi regione quiescat, 534 V 145 500 evanescere paulatim et decrescere pondus 5S5 536 con^enit; atque aliam naturam supter habere ex ineunte aeyo coniunctam atque uniter aptam partibus aeriis mundi^ quibus insita vivit. propterea non est oneri neque deprimit auras 505 ut sua cuique homini nuUo sunt pondere membra; 540 541 nec caput est oneri collo^ nec denique totum corporis in pedibus pondus sentimus inesse: at quaecumque foris veniunt inpostaque nobis pondera sunt laedunt^ permulto saepe minora. 510 usque adeo magni refert quid quaeque queat res. 545 546 sic igitur tellus non est aliena repente allata atque auris aliunde obiecta alienis^ sed pariter prima concepta ab origine mundi certaque pars eius^ quasi nobis membra^ videtur. 515 praeterea grandi tonitru concussa repente 550 551 terra supra quae se sunt concutit omnia motu; quod facere haut uUa posset ratione^ nisi esset partibus aeriis mundi caeloque revincta: nam communibus inter se radicibus haerent 520 ex ineunte aevo coniuncta atque uniter apta. 555 556 nonne vides etiam quam magno pondere nobis sustineat corpus tenuissima yis animai propterea quia tam coniuncta atque uniter aptast? denique iam saltu pernici toUere corpus 525 quid potis est nisi vis animae^ quae membra gubernat? seo 561 iamne vides quantum tenuis natura valere possit; ubist coniuncta gravi cum corpore^ ut aer coniunctus terris et nobis est animae vis? Motibus astrorum nunc quae sit causa canamus. 530 principio magnus caeli si vortitur orbis^ 510 511 ex utraque polum parti premere aera nobis dicendumst extraque tenere et claudere utrimque; inde alium supra fluere atque intendere eodem^ quo volvenda micant aeterni sidera mundi; 535 aut alium supter^ contra qui subvehat orbem^ 515 516 ut fluvios versare rotas atque haustra videmus. LucBKTiuB. ed. Brieger. 10 146 V est etiam quoque uti possit caelum omne manere in statione; tamen cum lucida signa ferantur^ sive quod inclusi rapidi sunt aetheris aestus 540 quaerentesque viam circumversantur et ignes sso 521 passim per caeli yolvunt summania templa^ sive aliunde fiuens alicunde extrinsecus aer versat agens igniS; sive ipsi serpere possunt quo cuiusque cibus vocat atque invitat euntis^ 545 flammea per caelum pascentis corpora passim. 58s 526 nam quid in hoc mundo sit eorum ponere certum diflQcilest: sed quid possit fiatque per omne in variis mundis varia ratione creatis^ id doceo^ plurisque sequor disponere causas^ 550 motibus astrorum quae possint esse per omne; sso 531 e quibus una tamen siet hic quoque causa necessest^ quae vegeat motum signis: sed quae sit earum praecipere hautquaquamst pedetemptim progredientis. Nec minimo solis maior rota nec minor ardens 555 esse potest; nostris quam sensibus esse videtur. 565 566 nam quibus e spatiis cumque ignes lumina possunt adicere et calidum membris adflare vaporem^ nil iUa his intervallis de corpore libant flammarum^ nil ad speciemst contractior ignis. 560 proinde^ calor quoniam solis lumenque profusum 57s 571 perveniunt nostros ad sensus et loca mulcent^ 570 forma quoque hinc solis debet filumque videri; 571 nil adeo ut possis plus aut minus addere^ vere. 57» lunaque sive notho fertur loca lumine lustrans^ 575 565 sive suam proprio iactat de corpore lucem^ 576 quidquid id est^ nilo fertur maiore figura quam^ nostris oculis qua cernimus^ esse videtur. nam prius omnia^ quae longe semota tuemur aera per multum^ specie confusa videntur sso 570 quam minui fiium. quapropter luna necessest^ 581 quandoquidem claram speciem certamque figuram praebet^ ut est oris extremis cumque notata [574] «= 671. V 147 quantaque quantast hinc nobis yideatur in alto. postremo quoscumque vides hinc aetheris ignes^ 685 575 quandoquidem quoscumque in terris cernimus ignes, 586 dum tremor est claruS; dum cernitur ardor eorum^ perparvom quiddam interdum mutare videntur alteram utram in partem filum, quo longius absunt^ scire licet perquam pauxillo posse minores 594 580 esse yel exigua maioris parte brevique. 595 691 Illud item non est mirandum^ qua ratione 590 tantulus ille queat tantum sol mittere lumen^ quod maria ac terras omnis caelumque rigando compleat et calido perfundat cuncta vapore. 593 585 nam licet hinc mundi patefactum totius unum 597 596 largifluum fontem scatere atque erumpere lumen^ ex omni mundo quia sic elementa vaporis undique conveniunt et sic coniectus eorum eoo confluit^ ex uno capite hic ut profluat ardor. 590 nonne vides etiam quam late paryus aquai 601 prata riget fons interdum campisque redundet? est etiam quoque uti non magno solis ab igni aera percipiat calidis feryoribus ardor^ eos opportunus itast si forte et idoneus aer^ 595 ut queat accendi paryis ardoribus ictus; 606 quod genus interdum segetes stipulamque yidemus accidere ex una scintilla incendia passim. forsitan et rosea sol alte lampade Incens eio possideat multum caecis feryoribus ignem 600 circum se^ nullo qui sit fulgore notatus^ 611 aestifer ut tantum radiorum exaugeat ictum. Nec ratio solis simplex et certa patescit^ quo pacto aestiyis e partibus aegocerotis eis brumalis adeat flexus atque inde reyertens 605 cancri se ut yertat metas ad solstitialis^ 616 lunaque mensibus id spatium yideatur obirC; annua sol in quo consumit tempora cursu. non. inquam^ simplex his rebus reddita causast. 620 [596] = 583. 10* 148 V nam fieri vel cum primis id posse videtur 610 Democriti; quod sancta yiri sententia ponit^ 621 quanto quaeque magis sint terram sidera propter^ tanto posse minus cum caeli turbine ferri: eyanescere enim rapidas illius et acris 625 imminui supter yiris^ ideoque relinqui 615 paulatim solem cum posterioribu' signis^ 626 inferior multo quod sit quam feryida signa. et magis hoc lunam: quanto demissior eius cursus abest procul a caelo terrisque propinquat^ eso tanto posse minus cum signis tendere cursum. 620 flaccidiore etenim quanto iam turbine fertur 631 inferior quam sol^ tanto magis omnia signa hanc adipiscuntur circum^ praeterque feruntur. propterea fit ut haec ad signum quodque reyerti $35 mobilius yideatur^ ad hanc quia signa reyisunt. 625 fit quoque ut e mundi transyersis partibus aer 636 alternis certo fluere alter tempore possit, qui queat aestiyis solem detrudere signis brumalis usque ad flexus gelidumque rigorem, 64o et qui reiciat gelidis a frigoris umbris 630 aestiferas usque in partis et feryida signa. 641 et ratione pari lunam steliasque putandumst, quae yolyunt magnos in magnis orbibus annos, aeribus posse alternis e partibus ire. 645 nonne yides etiam diyersis nubila yentis 635 diyersas ire in partis inferna supernis? 646 qui minus illa queant per magnos aetheris orbis aestibus inter se diyersis sidera ferri? At nox obruit ingenti caligine terras, eso aut ubi de longo cursu sol ultima caeli 640 impuiit atque suos efflayit languidus ignis 651 concussos itere et labefactos aere multo, aut quia sub terras cursum conyortere cogit yis eadem, supra quae terras pertulit orbem. ess Tempore item certo roseam natura per oras 645 aetheris auroram diflert et lumina pandit, V 149 656 aut quia sol idem^ sub terras ille revertens, anticipat caelum radiis accendere temptans^ aut quia conveniunt ignes et semina multa m confluere ardoris consuerunt tempore certo, 650 quae faciunt solis nova semper lumina gigni: 661 quod genus Idaeis famast e montibus altis dispersos ignis orienti lumine cerni; inde coire globum quasi in unum et conficere orbem. 665 nec tamen illud in his rebus mirabile debet 655 esse^ quod haec ignis tam certo tempore possunt 666 semina confluere et solis reparare nitorem. multa yidemus enim^ certo quae tempore fiunt omnibus in rebus. florescunt tempore certo 67o arbusta et certo dimittunt tempore florem: 660 nec minus in certo dentes cadere imperat aetas 671 tempore et inpubem moili pubescere veste et pariter mollem malis demittere barbam: fulmina postremo^ nix^ imbres^ nubila; venti^ 675 non nimis incertis fiunt in partibus anni. 665 namque ubi sic fuerunt causarum exordia prima 676 atque ita res mundi cecidere ab origine prima^ consecue quoque iam redeunt ex ordine certo. Crescere itemque dies iicet et tabescere noctes, eso et minui iuces^ cum sumant augmina noctes^ 670 aut quia sol idem sub terras atque superne 681 imparibus currens amfractibus aetheris oras partit et in partis non aequas dividit orbem^ et quod ab alterutra detraxit parte^ reponit 685 eius in adversa tanto plus parte relatus^ 675 donec ad id signum caeii pervenit^ ubi anni 686 nodus nocturnas exaequat lucibus umbras: nam medio cursu flatus aquilonis et austri distinet aequato caeli discrimine metas^ 69o propter signiferi posituram totius orbis 680 obliqui^ terras et caelum lumine lustrans 693 691 annua soi in quo concludit tempora serpens^ 692 ut ratio declarat eorum qui loca caeli 694 150 V omnia dispositis signis ornata notarunt. m aut quia crassior est certis in partibus anni * 685 sub terris ideo tremulum iubar haesitat ignis €96 nec penetrare potest facile atque emergere ad ortus: propterea noctes hiberno tempore longae cessant; dum veniat radiatum insigne diei. 700 aut etiam, quia sic altemis partibus anni 690 tardius et citius consuenmt confluere ignes^ 701 qui faciunt soiem certa desurgere parte propterea fit uti videantur dicere verum, * Luna potest solis radiis percussa nitere 705 inque dies magis id lumen convertere nobis 695 ad speciem^ quantum soiis secedit ab orbi^ 706 donique eum contra pleno bene lumine fulsit atque oriens obitus eius super edita vidit: inde minutatim retro quasi condere lumen , 710 debet item, quanto propius iam solis ad ignem 700 labitur ex alia signorum parte per orbem; 711 ut faciunt; lunam qui fingunt esse piiai consimilem cursusque viam sub sole tenere. est etiam quare proprio cum lumine possit 715 volvier et varias splendoris reddere formas: 705 corpus enim licet esse aliud; quod fertur et una 716 labitur omnimodis occursans ofQciensque^ nec potis est cerni; quia cassum lumine fertur. versarique potest^ globus ut si forte pilai 7so dimidia ex parti candenti iumine tinctus, 710 versandoque globum variantis edere formas^ 731 donique eam partem^ quaecumquest ignibus aucta^ ad speciem vertit nobis oculosque patentis: inde minutatim retro contorquet et aufert m luciferam partem glomeraminis atque pilai; 715 ut Babylonica Chaldaeum doctrina refutans 726 astrologorum artem contra convincere tendit^ proinde quasi id fieri nequeat quod pugnat uterquC; V 151 aut minus hoc illo sit cur amplectier ausis. tso denique cur nequeat semper nova luna creaii 720 ordine formarum certo certisque figuris^ 731 inque dies privos aborisci quaeque creata atque alia illius reparari in parte locoque^ diflQcilest ratione docere et vincere verbis, 786 ordine cum possint tam ceilo multa creari. 726 it ver et Venus et Veneris praenuntius ante 736 pennatus graditur^ zephyri vestigia propter Flora quibus mater praespargens ante viai cuncta coloribus egregiis et odoribus opplet. 740 inde loci sequitur calor aridus et comes una 730 pulverulenta Ceres et etesia flabra aquilonum. 741 inde autumnus adit^ graditur simul Euhius Euan. inde aliae tempestates ventique secuntur^ altitonans Volturnus et auster fulmine pollens. 745 tandem bruma nives adfert pigrumque rigorem 735 didit hiemS; sequitur crepitans hanc dentibus algor. 746 quo minus est mirum^ si certo tempore luna gignitur et certo deletur tempore rusus^ cum iieri possint tam certo tempore multa. 750 Solis item quoque defectus lunaeque latebras 740 pluribus e causis fieri tibi posse putandumst. 751 nam cur luna queat terram secludere solis lumine et a terris altum caput obstruere ei^ obiciens caecum radiis ardentibus orbem^ 755 tempore eodem aliud facere id non posse putetur 746 corpuS; quod cassum labatur lumine semper? 756 solque suos etiam dimittere languidus ignis tempore cur certo nequeat^ recreareque lumen^ cum loca praeteriit flammis infesta per auras^ 760 quae faciunt ignis interstingui atque perire? 750 et cur terra queat lunam spoiiare vicissim 761 lumine et oppressum solem super ipsa tenere^ * menstrua dum rigidas coni perlabitur umbraS; tempore eodem aliud nequeat succurrere lunae 765 corpus vel supra solis perlabier orbem^ 152 V 755 quod radios intermmpat lumenque profusum? 766 et tamen ipsa suo si fulget luna nitore, cur nequeat certa mundi languescere parte^ dum loca luminibus propriis inimica per exit? 770 Quod superest^ quoniam magni per caerula mundi 772 760 qua fieri quicquid posset ratione resoM; 771 solis uti varios cursus lunaeque meatus noscere possemus quae yis et causa cieret^ 775 quove modo possmt oiTecto lumine obire et neque opinantis tenebris obducere terras^ 765 cum quasi conivent et aperto lumine rursum 776 omnia convisunt clara loca candida luce^ nunc redeo ad mundi noyitatem et mollia terrae 78» arya^ noyo fetu quid primum in luminis oras toUere et incertis crerint committere yentis. 770 Principio genus herbarum yiridemque nitorem 781 terra dedit circum coUis camposque per omnis^ florida fulserunt yiridanti prata colore^ 78» arboribusque datumst yariis exinde per auras crescendi magnum inmissis certamen habenis. 775 ut pluma atque pili primum saetaeque creantur 786 quadripedum membris et corpore pennipotentum^ sic noya tum tellus herbas yirgultaque primum 790 sustulit; inde loci animalia saecla creayit multa modis multis varia ratione coorta. 780 nam neque de caelo cecidisse animalia possunt; 791 nec terrestria de salsis exisse lacunis: linquitur ut merito maternum nomen adepta 79» terra sit^ e terra quoniam sunt cuncta creata. multaque nunc etiam existunt animalia terris, 785 imbribus et calido solis concreta yapore; 796 quo minus est mirum^ si tum sunt plura coorta et maiora^ noya tellure atque aethere adulta. soo principio genus alituiun variaeque yolucres oya relinquebant exclusae tempore yerno, 790 folliculos ut nunc teretis aestate cicadae 771 = 764. V 153 801 lincnnt sponte sua victum yitamque petentes. tum tibi terra dedit primum mortalia saecla. sos multus enim calor atque umor superabat in arvis: hoc ubi quaeque loci regio opportuna dabatur^ 795 crescebant uteri terram radicibus apti; 806 quos ubi tempore maturo patefecerat aetas infantum^ fugiens umorem aurasque petessenS; 8io convertebat ibi natura foramina terrae et sucum venis cogebat fundere apertis 800 consimilem lactis^ sicut nunc femina quaeque 811 cum peperit, dulci repletur lacte, quod omnis impetus in mammas convertitur ille alimenti. sis terra cibum pueris, vestem vapor, herba cubile praebebat multa et moUi lanugine abundans. 805 at novitas mundi nec frigora dura ciebat 816 nec nimios aestus nec magnis viribus auras. omnia enim pariter crescunt et robora sumunt. 820 Quare etiam atque etiam maternum nomen adepta terra tenet merito^ quoniam genus ipsa creavit 810 humanum atque animal prope certo tempore fudit 821 omne^ quod in magnis bacchatur montibu' passim^ aeriasque simul volucres variantibu' formis. 825 sed quia finem aliquam pariendi debet haberC; destitit^ ut mulier spatio defessa vetusto. 815 mutat enim mundi naturam totius aetas^ 826 ex alioque alius status excipere omnia debet; sso nec manet ulla sui similis res: omnia migrant^ omnia commutat natura et vertere cogit. namque aliud putrescit et aevo debile languet^ 820 porro aliud clarescit et e contemptibus exitf 831 sic igitur mundi naturam totius aetas mutat^ et ex alio terram status excipit alter^ 835 quod tulit ut nequeat^ possit quod non tulit ante. Multaque tum tellus etiam portenta creare 825 conatast mira facie membrisque coorta, 836 androgynum, interutrasque nec utrum, utrimque remotiun, orba pedum partim^ manuum viduata vicissim^ 84o 154 V muta sine ore etiam^ sine voltu caeca reperta^ vinctaque membronim per totum corpus adhaesu^ 830 nec facere ut possent quicquam nec cedere quoquam 841 nec vitare malum nec sumere quod foret usus. cetera de genere hoc monstra ac portenta creabat^ 845 nequiquam^ quoniam natura absterruit auctum^ nec potuere cupitum aetatis tangere florem 836 nec reperire cibum nec iungi per Veneris res. 846 multa videmus enim rebus concurrere debere, ut propagando possint procudere saecla; sso pabula primum ut sint^ genitalia deinde per artus semina^ quae possint membris manare remissa; 840 feminaque ut maribus coniungi possit avere^ 851 mutua qui mutent inter se gaudia uterque. II Multaque tum interiisse animantum saecla necessest sss nec potuisse propagando procudere prolem. nam quaecumque vides vesci vitalibus auris^ 846 aut dolus aut virtus aut denique mobilitas est 856 ex ineunte aevo genus id tutata reservans: multaque sunt^ nobis ex utilitate sua quae seo commendata manent^ tutelae tradita nostrae. principio genus acre leonum saevaque saecla 860 tutatast virtus, volpes dolus, et fuga cervos. 861 at levisomna canum fido cum pectore corda^ et genus omne quod est veterino semine partum^ 865 lanigeraeque simul pecudes et bucera saecla omnia sunt hominum. tutelae tradita^ Memmi: 866 nam cupide fugere feraS; pacemque secuta 866 sunt et larga suo sine pabula parta laborC; quae*damus utilitatis eorum praemia causa. sto at quis nil horum tribuit natura^ nec ipsa sponte sua possent ut vivere nec dare nobis 860 utilitatem aliquam; quare pateremur eorum 871 praesidio nostro pasci genus esseque tutum^ scilicet; haec aliis praedae lucroque iacebant 875 indupedita suis fatadibus omnia vincIiS; donec ad interitum genus id natura redegit. || V 155 865 Sed neque Centauri fuenint^ nec tempore in ullo S76 esse queunt duplici natura et corpore bino ex alienigenis membris compacta^ potestas sso hinc illinc partis ut non par esse potissit. id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde. 870 principio circum tribus actis impiger annis S81 floret equuS; puer haut quaquam: nam saepe etiam nunc ubera mammarum in sonmis lactantia quaeret: 885 post ubi equum validae vires aetate senecta membraque deficiunt fugienti languida vita; 876 tum demum pueris aevo florente iuventas S86 occipit et molii vestit lanugine malas; ne forte ex homine et veterino semine equorum 89o confieri credas Centauros posse neque esse^ aut rabidis canibus succinctas semimannis 880 corporibus Scyllas^ et cetera de genere horum; 891 inter se quorum discordia membra videmus; quae neque florescunt pariter nec robora sumunt m corporibus neque proiciunt aetate senecta^ nec simUi Venere ardescunt nec moribus unis 885 conveniunt^ neque sunt eadem iucunda per artus. 896 quippe videre licet pinguescere saepe cicuta barbigeras pecudeS; homini quaest acre venenum. ^ denique flanmia quidem cum corpora ^va leonum tam soleat torrere atque urere quam genus omne 890 visceris in terris quodcumque et sanguinis extet^ 901 qui fieri potuit^ triplici cum corpore ut una; prima leo^ postrema draco^ media ipsa Chimaera 905 ore foras acrem flaret de corpore flammam? quare etiam tellure nova caeloque recenti 895 talia qui fingit potuisse animalia gigni^ * 906 nixus in hoc uno novitatis nomine inani^ multa licet simUi ratione efi^utiat orC; 910 aurea tum dicat per terras flumina vulgo fluxisse^ et gemmis florere arbusta suesse^ 900 aut hominem tanto membrorum esse impete natum^ 911 trans maria alta pedum nisus ut ponere posset 156 V et manibus totum circum se vertere caelum. 915 nam quod multa fuere in terris semina rerum tempore quo primum tellus animalia fudit^ 905 nil tamen est signi mixtas potuisse creari 916 inter se pecudes compactaque membra animantum; propterea quia quae de terris nunc quoque abundant 920 herbarum genera ac fruges arbustaque laeta non tamen inter se possunt complexa creari^ 910 sed res quaeque suo ritu procedit; et omnes 921 foedere naturae certo discrimina servant. At genus humanum multo fuit illud in arvis 925 duriuS; ut decuit^ telius quod dura creasset^ et maioribus et solidis magis ossibus intus 915 fundatum, validis aptum per viscera nervis, 926 nec facile ex aestu nec frigore quod caperetur, nec noyitate cibi nec labi corporis ulla. 930 multaque per caelum solis yolventia lustra yolgiyago yitam tractabant more ferarum. 920 nec robustus erat curyi moderator aratri 931 quisquam^ nec scibat ferro molirier arva nec nova defodere in terram yirgulta neque altis 935 arboribus yeteres decidere falcibu' ramos. . quod sol atque imbres dederant^ quod terra crearat 925 sponte sua^ satis id placabat pectora donum. 936 glandiferas inter cursd^ant corpora quercus plerumque: et quae nunc hiberno tempore cernis 940 arbita puniceo fieri matura colore^ plurima tum tellus etiam maiora ferebat. 930 multaque praeterea noyitas tum florida mundi 941 pabula dura tulit^ miseris mortalibus ampla. at sedare sitim fluyii fontesque yocabant^ 945 ut nunc montibus e magnis decursus aquai largu' citat late sitientia saecla ferarum. 935 denique nota yagi silyestria templa petebant 946 nympharum^ quibus e scibant umori' fluenta lubrica proluyie larga layere umida saxa^ 950 umida saxa^ super yiridi stillantia musco^ V 157 et partim plano scatere atque erumpere campo. 940 necdum res igni scibant tractare neque uti 951 pellibus et spoliis corpus vestire ferarum^ sed nemora atque cavos montis silvasque colebant/955 et frutices inter condebant squalida membra^ verbera ventorum vitare imbrisque coacti. 945 nec commune bonum poterant spectare^ neque ullis 956 moribus inter se scibant nec legibus uti. quod cuique obtulerat praedae fortuna^ ferebat 960 sponte sua sibi quisque valere et vivere doctus. et Venus in silvis iungebat corpora amantum: 960 conciliabat enim vel mutua quamque cupido 961 vel violenta viri vis atque inpensa libido vel pretium^ glandes atque arbita vel pira lecta. 965 et manuum mira freti virtute pedumque 966 consectabantur sUvestria saecla ferarum^ 967 955 missilibus saxis et magno pondere clavae. 975 965 multaque vincebant^ vitabant pauca' latebris; 968 saetigerisque pares subus silvestria membra 969 nuda dabant terrae^ nocturno tempore capti^ 970 970 circum se foliis ac frondibus involventes. 960 nec plangore diem magno solemque per agros quaerebant pavidi palantes noctis in umbris^ sed taciti respectabant somnoque sepulti^ dum rosea face sol inferret lumina caelo: 976 975 a parvis quod enim consuerant cernere semper 965 alterno tenebras et lucem tempore gigni^ non erat ut fieri possent mirarier umquam nec diffidere^ ne terras aeterna teneret 98o nox in perpetuum detracto lumine solis. 980 sed magis illud erat curae^ quod saecla ferarum 970 infestam miseris faciebant saepe quietem: eiectique domo fugiebant saxea tecta spumigeri suis adventu validique leonis^ 985 atque intempesta cedebant nocte paventes 985 hospitibus saevis instrata cubilia fronde. 964 = 967', 966 = 965-, 967 = 966 et 968, 158 y 975 Nec nimio tum plus qnam nunc mortalia saecla dulcia linquebant lamentis lumina yitae. unus enim tum quisque magis deprensns eorum 990 pabula yiva feris praebebat^ dentibus baustus^ 990 et nemora ac montis gemitu silvasque replebat^ 980 viva videns vivo sepeliri viscera busto. et quos effugium servarat corpore adeso^ posterius tremulas super ulcera tetra tenentes 996 pahnas horriferis accibant vocibus Orcum, 995 donique eos vita privarunt vermina saeva^ 986 expertis opis^ ignaros quid volnera vellent. at non multa virum snb signis milia ducta una dies dabat exitio^ nec turbida ponti 1000 aequora fligebant navis ad saxa virosque. 1000 hic temere in cassum frustra mare saepe coortum 990 saevibat leviterque minas ponebat inanis^ nec poterat quemquam placidi pellacia ponti subdola pellicere in fraudem ridentibus undis. 1005 {{ improba navigii ratio tum caeca iacebat. | 1005 tum penuria deinde cibi languentia leto 996 membra dabat^ contra nunc rerum copia mersat illi inprudentes ipsi sibi saepe venenum vergebant; nunc dant aliis sollertius ipsum. 1010 Inde casas postquam ac pellis ignemque pararunt^ 1010 et mulier coniuncta viro concessit in unum 1000 cognita sunt^ prolemque ex se videre creatam^ tum genus humanum primum moliescere coepit. ignis enim curavit ut alsia corpora frigus 1015 non ita iam possent caeli sub tegmine ferre^ 1015 et Venus inminuit viris^ puerique parentum 1005 blanditiis facile ingenium firegere superbum. tunc et amicitiem coeperunt iungere aventes finitimi inter se nec laedere nec violari^ loso et pueros commendarunt muliebreque saeclum; iO^Ovocibus et gestu cum balbe significarent imbecillorum esse aequum misererier onmis. V 159 nec tamen omnimodis poterat concordia gigni; sed bona magnaque pars servabat foedera caste: 1095 aut genus humanum iam tum foret onme peremptum^ 1025 nec potuisset adbuc perducere saecla propago. 1015 At yarios linguae sonitus natura subegit mittere^ et utilitas expressit nomina rerum; non alia longe ratione atque ipsa videtur loso protrabere ad gestum pueros infantia linguae; 1030 cum facit ut digito quae sint praesentia monstrent. 1020 sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti. comua nata prius vitulo quam frontibus extent^ illis iratus petit atque infestus inurget. loss at catuli pantherarum scymnique leonum 1035 unguibus ac pedibus iam tum morsuque repugnant^ 1025 vix etiam cum sunt dentes unguesque creati. alituum porro genus alis omne videmus fidere et a pinnis tremulum petere auxiliatum. 1040 proinde putare aliquem tum nomina distribuisse 1040 rebuSy et inde homines didicisse vocabula prima^ 1080 desiperest. nam cur hic posset cuncta notare vocibus et varios sonitus emittere linguae^ tempore eodem alii facere id non quisse putentur? 1045 praeterea si non alii quoque vocibus usi 1045 inter se fuerant; unde insita notities est 1085 utilitatis et unde datast huic prima potestas^ quid vellet facere ut sciret animoque videret? cogere item pluris mius victosque domare loso non poterat; rerum ut perdiscere nomina vellent 1050 nec ratione docere uUa suadereque surdis^ 1040 quid sit opus facto^ facilest: neque enim paterentur^ nec ratione ulla sibi ferrent amplius auris vocis inauditos sonitus obtundere frustra. 1066 postremo quid in hac mirabile tantoperest re, 1055 si genus humanum^ cui vox et lingua vigeret^ 1045 pro vario sensu varia res voce notavit? cum pecudes mutae^ cum denique saecla ferarum dissimilis soleant voces variasque ciere; loeo 160 V cum metus aut dolor est et cum iam gaudia gliscunt. 1060 quippe etenim licet id rebus cognoscere apertis. 1050 inritata canum cum primum magna Molossum moUia ricta fremunt duros nudantia dentes^ longe alio sonitu rabie restricta minantur^ loes et cum iam latrant et vocibus omnia complent: 1065 et catulos blande cum lingua lambere temptant^ 1055 aut ubi eos iactant pedibus morsuque petentes suspensis yeros imitantur dentibus haustus^ longo alio pacto gannitu vocis adulant^ loro et cum deserti baubantur in aedibus^ aut cum 1070 plorautis fugiunt summisso corpore plagas. 1060 denique non hinnitus item differre videtur^ inter equas ubi equus florenti aetate iuvencus pinnigeri saevit calcaribus ictus amoris lors et fremitum patulis ibi naribus edit ad arma^ 1075 et cum sic alias concussis artibus hinnit? 1065 postremo genus alituum variaeque volucres, accipitres atque ossifragae mergique marinis fluctibus in salso victum vitamque petenteS; loso longe alias alio iaciunt in tempore voces^ 1080 et quom de victu certant praedaque repugnant: 1070 et partim mutant ci^m tempestatibus una raucisonos cantus^ cornicum ut saecla yetusta corvorumque greges ubi aquam dicuntur et imbris loss poscere et interdum ventos aurasque vocare. 1085 ergo si varii sensus animalia cogunt^ 1075 muta tamen cum sint^ varias emittere voces^ quanto mortalis magis aequumst tum potuisse dissimilis alia atque alia res voce notare! 1090 I Illud in his rebus tacitus ne forte requiraS; 1090 fulmen detulit in terram mortalibus ignem 1080 primitus^ inde omnis flammarum diditur ardor: multa videmus enim caelestibus inlita flammis fulgere, cum caeli donavit plaga vapore. logs et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans 1095 aestuat in ramos incumbens arboris arbor, V 161 1085 exprimitur yalidis extritus viribus ignis et micat interdum flammai fervidus ardor^ mutua dum inter se rami stirpesque teruntur. iioo quorum utrumque dedisse potest mortalibus ignem. 1100 inde cibum coquere ac flammae moliire vapore 1090 sol docuit; quoniam mitescere multa yidebant verberibus radiorum atque aestu victa per agros. || Inque dies magis hi victum vitamque priorem iio5 commutare novis monstrabant rebu' benigni; 1105 ingenio qui praestabant et corde Yigebant. 1095 condere coeperunt urbis arcemque locare praesidium reges ipsi sibi perfugiumque^ et pecus atque agros divisere atque dedere nio pro facie cuiusque et viribus ingenioque: 1110 nam facies multum valuit Yiresque vigebant 1100 posterius res inventast aurumque repertum^ quod facile et validis et pulchris dempsit honorem: divitioris enim sectam plerumque secuntur 1115 quamlubet et fortes et pulchro corpore creti. 1115 quod siquis vera vitam ratione gubernet, 1105 divitiae grandes homini sunt vivere parce aequo animo: neque enimst umquam penuria parvi. at claros homines voluerunt se atque potentes^ iiao • ut fundamento stabili fortuna maneret 1120 et placidam possent opulenti degere vitam: 1110 nequiquam; quoniam ad sununum succedere honorem certantes iter infestum fecere viai, et tamen e summo^ quasi fulmen^ deicit ictos 1125 invidia interdum contemptim in Tartara taetra; invidia quoniam; ceu fuknine; summa vaporant iisi 1115 plerumque et quae sunt aliis magis edita cumque: 1125 ut satius multo iam sit parere quietum 1127 quam regere imperio res velle et regna tenere. proinde sine in cassum defessi sanguine sudent^ angustiun per iter luctantes ambitionis; iiso 1120 quandoquidem sapiunt alieno ex ore petuntque 1114 sq. = 1131 sq.; 1118—1122 =. 1127—1131 Lm. LuoBETrug. ed. Brieger. 11 162 V 1130 res ex auditis potius quam sensibus ipsis; nec magis id nunc est neque erit mox quam fuit ante. iiss Ergo regibus occisis subversa iacebat 1135 pristina maiestas soliorum et sceptra superba^ 1125 et capitis summi praeclarum insigne cruentum sub pedibus vulgi magnum lugebat honorem: nam cupide conculcatur nimis ante metutum. ii4o res itaque ad summam faecem turbasque redibat^ 1140 imperium sibi cum ac summatum quisque petebat. 1130 inde magistratum partim docuere creare^ iuraque constituere^ ut vellent legibus utL nam genus humanum^ defessum vi colere aevom; ii45 ex inimicitiis languebat; quo magis ipsum 1145 sponte sua cecidit sub leges artaque iura. 1135 acrius ex ira quod enim se quisque parabat ulcisci quam nunc concessumst legibus aequis, hanc ob remst homines pertaesum vi colere aevom. iiso inde metus maculat poenarum praemia vitae. 1150 circumretit enim vis atque iniuria quemquC; Ii40.atque unde exortast^ ad eum plerumque revertit^ nec facilest placidam ac pacatam degere vitam qui violat factis communia foedera pacis. 1155 etsi fallit enim divom genus humanumque^ 1155 perpetuo tamen id fore clam diffidere debet; • 1145 quippe ubi se multi per somnia saepe loquentes aut morbo delirantes protraxe ferantur et celata diu in medium peccata dedisse. iieo Nunc quae causa deum per magnas numina gentis 1160 pervulgarit et ararum compleverit urbis 1150 suscipiendaque curarit soliemnia sacra, quae nunc in magnis florent sacra rebu' locisque^ unde etiam nunc est mortalibus insitus horror^ ii65 qui delubra deum nova toto suscitat orbi 1165 terrarum et festis cogit celebrare diebuS; 1155 non ita difQcilest rationem reddere verbis. quippe etenim iam tum divom mortalia saecla egregias animo facies vigilante videbant^ ino V 163 et magis in somnis mirando corporis auctu. 1170 his igitur sensum tribuebant propterea quod 1160 membra movere videbantur vocesque superbas mittere pro facie praeclara et viribus amplis. aeternanique dabant vitam^ quia semper eorum 1175 subpeditabatur facies et forma manebat^ 1175 et tamen omnino quod tantis viribus auctos 1165 non temere ulla vi convinci posse putabant. fortunisque ideo longe praestare putabant^ quod mortis timor haut quemquam vexaret eorum^ iiso et simul in sonmis quia multa et mira videbant 1180 efQcere et nullum capere ipsos inde laborem. 1170 praeterea caeli rationes ordine certo et varia annorum cernebant tempora verti^ nec poterant quibus id fieret cognoscere causis. ii85 ergo perfugium sibi habebant omnia divis 1185 tradere et illorum nutu facere omnia flecti. 1175 in caeloque deum sedes et templa locarunt^ per caelum volvi quia sol et luna videtiu*^ ahna dies et nox^ et noctis signa severae^ 1190 noctivagaeque faces caeli^ flammaeque volantes^ 1190 nubila ros imbres nix venti fulmina grando 1180 et rapidi fremitus et murmura magna minarum. genus infelix humanum^ talia divis cum tribuit facta atque iras adiunxit acerbas! 1195 quantos tum gemitus ipsi sibi^ quantaque nobis 1195 vohiera, quas lacrimas peperere minoribu' nostris! 1185 nec pietas ullast velatum saepe videri vertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras^ nec procumbere humi prostratum et pandere palmas 1200 ante deum delubra^ nec aras sanguine multo i5(?0 spargere quadrupedum^ nec votis nectere vota, 1190 sed mage pacata posse omnia mente tueri. nam cum suspicimus magni caelestia mundi templa super stellisque micantibus aethera fixum^ 1205 et venit in mentem solis lunaeque viarum^ l^Odtunc aliis oppressa malis in pectore cura 11* 164 . V 1195 illa quoque expergefactum caput erigere infit^ ne quae forte deum nobis inmensa potestas sit^ vario motu quae candida sidera verset: 1210 temptat enim dubiam mentem rationis egestas^ 1210 ecquaenam fuerit mundi genitalis origo^ 1200 et simul ecquae sit finis^ quoad moenia mundi solliciti motus hunc possint ferre laborem^ an divinitus aeterna donata salute lais perpetuo possint aevi labentia tractu 1215 inmensi validas aevi contemnere viris. 1205 praeterea cui non animus formidine divum contrahitur^ cui non correpunt membra pavore, fukninis horribili cum plaga torrida tellus 1220 contremit et magnum percurrunt murmura caelum? 1220 VLon populi gentesque tremunt^ regesque superbi 1210 corripiunt divum percussi membra timore^ nequid ob admissum foede dictumve superbe poenarum grave sit solvendi tempus adultum? isss summa etiam cum vis violenti per mare venti i<2<2$ induperatorem classi super aequora verrit 1215 cum yalidis pariter legionibus atque elephantis; non divom pacem votis adit ac prece quaesit yentorum pavidus paces animasque secundaS; 1230 nequiquam; quoniam violento turbine saepe i<23(? correptus nUo fertur minus ad vada leti? 1220 usque adeo res humanas vis abdita quaedam opterit et pulchros fascis saevasque secures proculcare ac ludibrio sibi habere videtur. i2S5 denique sub pedibus tellus cum tota vacillat 1235 concussaeque cadunt urbes dubiaeque minantur^ 1225 quid mirum^ si se temnunt mortalia saecla atque potestatis magnas mirasque relinquunt in rebus viris divum, quae cuncta gubernent? 1240 Quod superest^ aes atque aurum ferrumque repertumst 1240 et simul argenti pondus plumbique potestas^ 1230 ignis ubi ingenti silvas ardore cremarat montibus in magnis^ seu caeli fulmine misso^ V ' 165 siYe quod inter se bellum silTestre gerentes - 1245 hostibus intulerant ignem formidinis ergo^ 1^45 siye quod inducti terrae bonitate volebant 1235 pandere agros pinguis et pascua reddere rura^ sive feras interficere et ditescere praeda: nam fovea atque igni prins est venarier ortum 1250 quam saepire plagis saltum canibusque ciere. 1350 quidquid id est^ quacumque e causa flammeus ardor 1240 horribili sonitu silvas exederat altis ab radicibus et terram percoxerat igni^ manabat venis ferventibus in loca terrae 1255 concava conveniens argenti rivus* et auri^ 1255 aeris item et plumbi. quae cum concreta videbant 1245 posterius claro in terra splendere colore^ toUebant nitido capti levique lepore^ et simili formata videbant esse figura 1260 atque lacunarum fuerant vestigia cuique. 1260 iiun penetrabat eos posse haec liquefacta calore 1250 quamlibet in formam et faciem decurrere rerum^ et prorsum quamvis in acuta ac tenvia posse mucronum duci fastigia procudendo^ 1205 ut sibi tela darent^ silvasque ut caedere possent 1265 materiemque domo levare ac radere tigna 1255 et terebrare etiam ac pertundere perque forare. nec minus argento facere haec auroque parabant quam validi primum violentis viribus aeris: 1270 nequiquam; quoniam cedebat victa potestas 1270 nec poterat pariter durum sufferre laborem. 1260 tum fuit in pretio magis c^es, aurumque iacebat propter inutilitatem hebeti mucrone retusum: nunc iacet aeS; aurum in summum successithonorem. 1275 sic volvenda aetas commutat tempora rerum. 1275 quod fuit in pretio^ fit nullo denique honore; 1265 porro aliud succedit et e contemptibus exit^ inque dies magis adpetitur floretque repletum laudibus et mirost mortalis inter honore. 1280 Nunc tibi quo pacto ferri natiu^a reperta 166 V 1280 sit facilest ipsi per te cognoscere; Memmi. 1270 arma antiqua manus ungues dentesque fuerunt, et lapides et item silvarum fragmina rami^ et flamma atque ignes^ postquam sunt cognita primum. isss posterius ferri vis est aerisque reperta. 1285 et prior aeris erat quam ferri cognitus usuS; 1275 quo facilis magis est natura et copia maior. aere solum terrae tractabant^ aereque belii miscebant fiuctus et Yulnera vasta serebant 1290 et pecus atque agros adimebant:. nam facile ollis 1290 omnia cedebant armatis nuda et inerma. 1280 inde minutatim processit ferreus ensiS; versaque in obprobrium species est falcis ahenae^ et ferro coepere solum proscindere terrae 1295 exaequataque sunt creperi certamina belli. 1295 et prius est armatum in equi conscendere costas 1285 et moderarier hunc frenis dextraque vigere quam biiugo curru belli temptare pericla. et biiugos prius est quam bis coniungere binos isoo et quam falciferos armatum escendere currus. 1300 inde boves lucas turrito corpore, tetras^ 1290 anguimanus^ belli docuerunt volnera Poeni sufferre et magnas Martis turbare catervas. sic alid ex alio peperit discordia tristiS; isos horribile humanis quod gentibus esset in armis^ 1305 inque dies belli terroribus addidit augmen. 1295 Temptarunt etiam tauros in moenere beili^ expertique sues saevos sunt mittere in hostis. et validos partim prae se misere leones isio cum doctoribus armatis saevisque magistris^ 1310 qui moderarier his possent vinclisque tenere: 1300 nequiquam; quoniam permixta caede calentes turbabadt saevi nulio discrime turmas^ terrificas capitum quatientes undique cristas^ isi5 nec poterant equites fremitu perterrita equonim 1315 pectora mulcere et frenis convertere in hostis. 1305 inritata leae iaciebant corpora saltu V 167 undique; et adyersum Tenientibus ora petebant^ et necopinantis a tergo deripiebant^ 1320 deplexaeque dabant in terram volnere victos^ 1320 morsibus adfixae validis atque unguibus uncis. 1810 iactabantque suos tauri pedibusque terebant^ et latera ac ventres hauribant supter equorum cornibus^ et terram minitanti fronte ruebant. 1025 et validis socios caedebant dentibus apri^ l335ieldL infracta suo tinguentes sanguine saevi^ 1315 II in se fracta suo tinguentes sanguine tela^ permixtasque dabant equitum peditumque ruLnas: nam transversa feros exibant dentis adactus isso iumenta aut pedibus ventos erecta petebant: 1330 nequiquam^ quoniam ab nervis succisa videres 1320 concidere atque gravi terram consternere casu. si quos ante domi domitos satis esse putabant^ effervescere cernebant in rebus agundis 1335 volneribus clamore fuga terrore tumultu^ 1335 nec poterant ullam partem redducere eorum: 1325 difi^giebat enim varium genus omne ferarum^ ut nunc saepe boves lucae ferro male mactae diffugiunt^ fera fata suis cum multa dedere. 1340 si fuit ut facerent sed vix adducor ut^ ante 1340 quam conunune malum fieret foedumque^ futurum is4s 1330 non quierint animo praesentire atque videre. 1342 II et magis id possis factum contendere in omni^ 1344 in variis mundis varia ratione creatis; 1345 quam certo atque uno terrarum quolibet orbi. || 1345 sed facere id non tam vincendi spe voluerunt^ 1385 quam dare quod gemerent hostes^ ipsique perire^ qui numero diffidebant armisque vacabant. Nexilis ante fuit vestis quam textile tegmen. isso textile post ferrumst^ quia ferro tela paratur^ 1350 nec ratione alia possunt tam levia gigni 1340 insilia ac fusi; radii^ scapique sonantes. et facere ante viros lanam natura coegit quam muliebre genus: nam longe praestat in arte i865 168 V et soVertius est multo genus omne virile; 1355 agricolae donec yitio vertere severi^ 1345 ut muliebribus id manibus concedere yellent atque ipsi pariter durum sufTerre laborem^ atque opere in duro durarunt membra manusque. iseo At specimen sationis et insitionis origo 1360 ipsa fuit rerum primum natura creatrix^ 1350 arboribus quoniam bacae glandesque caducae tempestiva dabant pullorum examina supter; unde etiam libitumst stirpis conmiittere ramis ise& et nova defodere in terram virgulta per agros. 1365 inde aliam atque aliam culturam dulcis agelli 1355 temptabant fructusque feros mansuescere terram cemebant indulgendo blandeque colendo. inque dies magis in montem succedere silvas is7o cogebant infraque locum concedere cultis^ 1370 prata lacus rivos segetes vinetaque laeta 1360 collibus et campis ut haberent^ atque olearum caerula distinguens inter plaga currere posset per tumulos et convallis camposque profusa; ists ut nunc esse vides vario distincta lepore 1375 omnia^ quae pomis intersita dulcibus omant 1365 arbustisque tenent felicibus opsita circum. At liquidas avium voces imitarier ore ante fuit multo quam levia carmina cantu isao concelebrare homines possent aurisque iuvare. 1380 et zephyri^ cava per calamorum^ sibila primum 1370 agrestis docuere cavas inflare cicutas. inde minutatim dulcis didicere querellas^ tibia quas fundit digitis pulsata canentum^ isbs avia per nemora ac silvas saltusque repertas^ 1385 per loca pastorum deserta atque otia dia. iss? 1375 haec animos oIUs mulcebant atque iuvabant is9o cum satiate cibi: nam tum sunt carmina cordi. 1390 saepe itaque inter se prostrati in gramine moUi propter aquae rivom sub ramis arboris altae . [1388, 1389] = 1452, 1453. V 169 non magnis opibus iucunde corpora habebant^ 1380 praesertim cum tempestas ridebat et anni 1395 tempora pingebant yiridantis floribus herbas. 1395 tum ioca^ tum sermo^ tum dulces esse cachinni consuerant; agrestis enim tum musa vigebat: tum caput atque umeros plexis redimire coronis 1385 floribus et foliis lasciyia laeta monebat^ i4oo atque extra numerum procedere membra moventes 1400 duriter et duro terram pede pellere matrem; unde oriebantur risus dulcesque cachinni^ omnia quod nova tum magis haec et mira vigebant. 1390 et vigilantibus hinc aderant solacia somni^ 1405 ducere multimodis voces et flectere cantus 1405 et supera calamos unco percurrere labro; unde etiam vigiles nunc haec accepta tuentur * et numerum servare genus didicere^ neque hilo 1395 maiorem interea capiunt dulcedini' fructum uio quam silvestre genus capiebat terrigenarum. 1410 nam quod adesl praesto^ nisi quid cognovimus ante suavius^ in primis placet et poUere videtur^ posteriorque fere melior res illa reperta 1400 perdit et immutat sensus ad pristina quaeque. 1415 sic odium coepit glandis^ sic illa relicta 1415 strata cubilia sunt herbis et frondibus aucta. pellis item cecidit vestis contempta ferinae; quam reor invidia tali tunc essci repertam^ 1405 ut letum insidiis qui gessit primus obiret^ 1420 et tamen inter eos distractam sanguine multo 1430 disperiisse neque in fructum convertere quisse. tunc igitur pelles^ nunc auriun et purpura curis exercent hominum vitam belloque fatigant; 1410 quo magis in nobis^ ut opinor^ culpa resedit. 1425 frigus enim nudos sine pellibus excruciabat 1425 terrigenas: at nos nil laedit veste carere purpurea atque auro signisque ingentibus apta^ dum plebeia tamen sit^ quae defendere possit. 170 V 1416 ergo hominum genus in cassum frustraque laborat iiso semper et in curis consumit inanibus aevom^ 1430 nimiTum^ quia non cognovit quae sit habendi finis et omnino quoad crescat vera voluptas: idque minutatim vitam provexit in altum 1420 et belli magnos commovit funditus aestus. i4S5 At vigiles mundi magnum versatile templum 1435 sol et luna suo lustrantes lumine circum perdocuere homines annorum tempora verti et certa ratione geri rem atque ordine certo. 1425 lam validis saepti degebant turribus aevom^ i44o et divisa colebatur discretaque telius^ 1440 iam mare velivolis florebat navHms auxilia ac socios iam pacto foedere habebant^ carminibus cum res gestas coepere poetae 1430 tradere: nec multo priu' sunt elementa reperta. 1445 propterea quid sit prius actum respicere aetas 1445 nostra nequit; nisi qua ratio vestigia monstrat Navigia atque agri culturas moenia leges arma vias vestes e^ cetera de genere horum 1435 praemia; delicias quoque vitae funditus omnis^ 1450 carmina^ picturas^ et daedala signa polire^ 1450 usus et impigrae simul experientia mentis paulatim docuit pedetemptim progredientis. sic unum quicquid paulatim protrahit aetas 1440 in mediiun ratioque in luminis erigit oras: 1455 namque alid ea alio clarescere cordi' videbant 1455 artibus ad summum donec venere cacumen. T. LUCRETI CARI DE EERUM NATUEA LIBER SEXTDS. Primae frugiparos fetas mortalibus aegris dididerunt quondam praeclaro nomine Athenae et recreaverunt yitam legesqne rogarunt^ et primae dederunt solacia dulcia yitaC; 5 cum genuere virum tali cum corde repertum^ omnia veridico qui quondam ex ore profudit; cuius^ et extincti; propter divina reperta divolgata vetus iam ad caelum gloria fertur. nam cum vidit hic ad \ictum quae flagitat usus 10 omnia iam ferme mortalibus esse parata^ et^ proquam posset^ vitam consistere tutam^ divitiis homines et honore et laude potentis affluere atque bona gnatorum excellere fama^ nec minus esse domi cuiquam tamen anxia corda^ 15 atque animi ingratis vitam vexare sine ulla pausa atque infestis cogi saevire querelliS; mtellegit ibi vitium vas efficere ipsum; omniaque illius vitio corrumpier intus^ quae conlata foriS; et commoda^ cumque venirent; 20 partim quod fluxum pertusumque esse videbat^ ut nulla posset ratione. explerier umquam, partim quod taetro quasi conspurcare sapore omnia cernebat; quaecumque receperat^ intus. 172 VI veridicis igitur purgavit pectora dictis 26 et finem statuit cuppedinis atque timoris^ exposuitque bonum summum^ quo tendimus omnes^ quid foret^ atque viam monstrayit^ tramite parvo qua possemus ad id recto contendere cursu^ quidve mali foret in rebus mortalibu' passim^ 30 quod fieret naturali varieque volaret seu casu seu vi^ quod sic natura parasset^ et quibus e portis occurri cuique deceret^ et genus humanum frustra plerumque probavit volvere curarum tristis in pectore fluctus. 35 nam veluti pueri trepidant atque omnia caecis in tenebris metuunt^ sic nos in luce timemus interdum^ nilo quae sunt metuenda magis quam quae pueri in tenebris pavitant finguntque futura. hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest 40 non radii solis nec lu«ida tela diei discutiant^ sed naturae species ratioque. quo magis inceptum pergam pertexere dictis. £t quoniam docui mundi mortalia templa esse et nativo consistere corpore caelum^ 46 et quaecumque in eo fiunt fierique necessest * pleraque dissolui^ quae restant percipe porro {{ quandoquidem semel insignem conscendere currum * II } ventorum existant^ placentur ut omnia rursum quae fuerint^ sint placato conversa furore. * 50 cetera quae fieri in terris caeloque tuentur mortales^ pavidis cum pendent mentibu' saepe^ haec faciunt animos humilis formidine divom depressosque premunt ad terram propterea quod ignorantia causarum conferre deorum 56 cogit ad imperium res et concedere regnum. 55 • VI' 173 nam bene qui didicere deos securum agere aeyom^ 58 si tamen interea mirantur qua ratione 60 quaeque geri possint^ praesertim rebus in illis eo quae supera caput aetheriis cernuntur in oris^ 60 rursus in antiquas referuntur religionis et dominos acris adsciscunt; omnia posse quos miseri credunt^ ignari quid queat esse^ 65 quid nequeat^ finita potestas denique cuique 65 quanam sit ratione atque alte terminus haerens; 66 quo magis errantes caeca ratione feruntur. quae nisi respuis ex animo longeque remittis dis indigna putare alienaque pacis eorum^ 70 delibata deum per te tibi numina sancta 70 saepe oberunt; non quo yiolari summa deum vis 70 possit^ ut ex ira poenas petere inbibat acriS; sed quia tute tibi placida cum pace quietos constitues magnos irarum volvere fluctus^ 75 nec delubra deum placido cum pectore adibis^ 75 nec de corpore quacsancto simulacra feruntur 75 in mentes hominum divinae nuntia formae^ suscipere haec animi tranquilla pace valebis. inde videre licet qualis iam vita sequatur. 60 quam quidem ut a nobis ratio yerissima longe so reiciat; quamquam sunt a me multa profecta^ 80 multa tamen restant et sunt omanda poUtis versibus: est ratio caeli nubisque ponenda^ sunt tempestates et fulmina clara canenda^ 85 qui fiant et qua de causa cumque ferantur; 85 ne trepides caeli divisis partibus amens^ . 85 unde volans ignis pervenerit aut in utram se verterit hinc partim^ quo pacto per loca septa insinuarit, et hinc dominatus ut extulerit se. 90 quorum operum causas nulia ratione videre 90 possunt ac fieri divino numine rentur. 90 tu mihi supremae praescripta ad candida calcis currenti spatium praemonstra^ callida musa [56 sq.] = 98 sq. (90 sq.). 174 VI Calliope; requies hominum divomque voluptas^ 95 te duce ut insigni capiam cum laude coronam. 95 Principio tonitru quatiuntur caerula caeli 95 propterea quia concurrunt sublime yolantes aetheriae nubes contra pugnantibu^ yentis. nec iit enim sonitus caeli de parte serena^ 100 yerum ubicumque magis denso sunt agmine nubes^ 100 tam magis hinc magno fremitus fit murmure saepe. 100 II praeterea neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides ac ligna^ neque autem tam tenues quam sunt nebulae fumique yolantes: t05 nam cadere aut bruto deberent pondere pressae 106 ut lapideS; aut ut fumus constare nequirent 105 nec cohibere niyes gelidas et grandinis imbris. || dant etiam sonitum patuli super aequora mundi^ carbasus ut quondam magnis intenta theatris 110 dat crepitum malos inter iactata trabesque^ no interdum perscissa furit petulantibus auris 110 et fragilis sonitus chartanun commeditatur: id quoque enim genus in tonitru cognoscere possis^ aut ubi suspensam yestem chartasque yolantis 115 yerberibus yenti yersant planguntque per auras. iis fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes 115 frontibus adversis possint quam de latere ire diyerso motu radentes corpora tractim^ aridus unde auris terget sonus ille diuque IJ^O ducitur^ exierunt donec regionibus artis. iso Hoc etiam pacto tonitru concussa yidentur 120 omnia saepe gravi tremere et divolsa repente maxima dissiluisse capacis moenia mundi^ cum subito yalidi venti conlecta procella 135 nubibus intorsit sese conclusaque ibidem 125 turbine yersanti magis ac magis undique nubem 125 cogit uti fiat spisso cava corpore circum^ post ubi conyaluit yis eius et impetus acer^ tum perterricrepo sonitu dat scissa fragorem. 130 nec mirum^ cum plena animae yesicula parva lao VI 175 saepe ita det torvttm sonitum displosa repente. 130 Est etiam ratio^ cum yenti nubila perflant^ ut sonitus faciant: etenim ramosa yidemus nubiia saepe modis multis atque aspera ferri; 135 scilicet^ ut^ crebram silyam cum flamina cauri 135 perflant; dant sonitum frondes ramique fragorem. 135 fit quoque ut interdum yalidi yis incita yenti perscindat nubem perfringens impete recto: nam quid possit ibi flatus manifesta docet res^ 140 hiC; ubi lenior est^ in terra cum tamen alta uo arbusta eyohens radicibus haurit ab imis. 140 sunt etiam fluctus per nubila^ qui quasi murmur dant in frangendo grayiter; quod item fit in altis fluminibus magnoque mari^ cum frangitur aestus. 145 fit quoque^ ubi e nubi in nubem yis incidit ardens lis fulminis^ haec multo si forte umore recepit 145 ignem^ continuo ut magno clamore trucidet; ut calidis candens ferrum e fornacibus olim stridit^ ubi in gelidum propere demersimus imbrem. 150 aridior porro si nubes accipit ignem^ 160 uritur ingenti sonitu succensa repente; 150 lauricomos ut si per montis flamma yagetur turbine yentorum comburens impete magno: nec res ulla magis quam Phoebi Delphica laurus 155 terribili sonitu flamma crepitante crematur. 155 denique saepe geli multus fragor atque ruina 155 grandinis in magnis sonitum dat nubibus alte: yentus enim cum confercit; franguntur in artum concreti montes nimborum et grandine mixti. 160 Fulgit item^ nubes ignis cum semina multa leo excussere suo concursu; ceu lapidem si 160 percutiat lapis aut ferrum: nam tum quoque lumen exilit et claras scintillas dissipat ignis. sed tonitrum fit uti post auribus accipiamus^ 165 fulgere quam cernant oculi^ quia semper ad auris i65 tardius adyeniunt quam yisum quae moyeant res. 165 id licet hinc etiam cognoscere. caedere si quem 176 VI ancipiii yideas ferro procul arboris auctiun^ ante fit ut cernas ictum quam plaga per auris 170 det sonitum: sic fulgorem quoque cernimus ante 170 quam tonitrum accipimus^ pariter qui mittitur igni 170 e simUi causa^ conciu*su natus eodem. Hoc etiam pacto volucri loca lumine tingunt nubes et tremulo tempestas impete fulgit. 175 ventus ubi invasit nubem et versatus ibidem 175 fecit ut ante cavam docui spissescere nubem^ 175 mobilitate sua fervescit; ut omnia motu percalefacta vides ardescere^ plumbea vero glans etiam longo cursu volvenda liquescit. 180 ergo fervidus bic nubem cum perscidit atram^ iso dissipat ardoris quasi per vim expressa repente 180 semina^ quae faciunt nictantia fulgura flammae: inde sonus sequitur^ qui tardius adficit auris quam quae perveniunt oculorum ad lumina nostra. 185 scilicet^ hoc densis fit nubibus et simul alte iss extructis aliis alias super impete miro. 185 ne tibi sit fraudi quod nos inferne videmus quam sint lata magis quam sursum extructa quid extent. contemplator enim^ cum montibus adsimulata 190 nubila portabunt venti transversa per auras'^ 190 aut ubi per magnos montis cumulata videbis 190 insuper esse aliis alia atque urguere superne in statione locata sepultis undique ventis; tum poteris magnas moles cognoscere eorum 195 speluncasque velut saxis pendentibu' structas 195 cernere^ quas venti cum tempestate coorta 195 conplerunt; magno indignantur murmure clausi nubibuS; in caveisque ferarum more minantur; nunc hinc nunc illinc fremitus per nubila mittunt^ ^OO quaerentesque viam circumversantur^ et ignis 200 semina convolvunt e nubibus atque ita cogunt 200 multa^ rotantque cavis flammam fornacibus intus^ donec divolsa fulserunt nube corusci. Hac etiam fit uti de causa mobilis ille VI 177 305 devolet in terram liquidi color aureus ignis^ 205 semina quod nubes ipsas permulta necessust 205 ignis habere: etenim cum sunt umore sine ull^^ flammeus est plerumque colos et splendidus ollis. quippe etenim solis de lumine multa necessest J^IO concipere^ ut merito rubeant ignesque profundant. 210 hasce igitur cum ventus agens contrusit in unum 210 compressitque locum cogens^ expressa profundunt semina^ quae faciunt flammae fulgere colores. fulget item^ cum rarescunt quoque nubila caeli. 215 nam cum ventus eas leviter diducit euntis 215 dissoluitque^ cadant ingratis illa necessest 215 semina quae faciunt fulgorem: tum sine taetro terrore et sonitu fulget nulloque tumultu. Quod superest; qucdi natura praedita constent 220 fulmina^ declarant ictu eius inusta vaporis 220 signa^ notaeque gravis halantis sulpuris auras: 220 ignis enim sunt haec non yenti signa neque imbris. praeterea saepe accendunt quoque tecta domorum et celeri flamma dominantur in aedibus ipsis. 225 hxmc tibi subtilem cum primis ignibus ignem 226 constituit natura minutis mobilibusque 225 corporibus^ cui nil omnino obsistere possit. transit enim validum fulmen per septa domorum clamor ut ac yoceS; transit per saxa^ per aera^ 230 et liquidum puncto facit aes in tempore et aurum^ 230 curat item tit vasis integris vina repente 230 diffugiant^ quia^ nimirum^ facile omnia circum conlaxat rareque facit lateramina vasis adveniens calor eius^ et insinuatus in ipsum 235 mobiliter soluens diflert primordia vini. 235 quod solis vapor aetatem non posse videtur 235 efficere usque adeo pollens fervore corusco. tanto mobilior vis et dominantior haec est. Nunc ea quo pacto gignantur et impete tanto 240iiant ut possint ictu discludere turriS; 240 disturbare domos^ avellere tigna trabesquC; LucBETius. ed. Brieger. 12 178 VI 240 et monumenta virmn demoliri atque f ciere^ exanimare homines^ pecudes prostemere passim^ cetera de genere hoc qua vi facere omnia possint^ .945 expediam^ neque te in promissis plura morabor. m Fuhnina gignier e crassis alteque putandumst 245 nuhibus extructis: nam caelo nuUa sereno nec leviter densis mittuntur nubihus umquanL nam dubio procul hoc fieri manifesta docet res^ ^50 quod tum per totum concrescunt aera nubes^ ss» undique uti tenebras omnis Acherunta reamur ssi 260 liquisse et magnas caeli complesse cavernas^ 864 355 cum commpliri tempestas fulmina coeptat. sss praeterea persaepe niger quoque per mare nimbus^ ut picis e caelo demissum flumen^ in undas sic cadit effertus tenebris procul et trahit atram 255 fulminibus gravidam tempestatem atque procellis^ 260 ignibus ac ventis cum primis ipse repletus^ seo in terra quoque ut horrescant ac tecta requirant sic igitur supera nostrum caput esse putandumst tempestatem altam. neque enim caligine tanta 260 obruerent terras^ nisi inaedificata superne 365 muliSL forent multis exempto nubila sole: 265 nec tanto possent venientes opprimere imbri^ flumina abundare ut facerent camposque natare^ si non extructus foret alte nubibus aether. 265 hic igitur ventis atque ignibus omnia plena 370 ^uni: ideo passim fremitus et fulgura fiunt. . sto quippe etenim supra docui permulta vaporis semina habere cavas nubes^ et multa necessest concipere ex solis radiis ardor«que eorum. 270 hoc ubi ventus eas idem qui cogit in unum 375 forie locum quemvis^ expressit multa vaporis 275 semma seque simul cum eo commiscuit igni^ insinuatus ibi vortex versatur in arto et calidis acuit fulmen fornacibus intus: 275 nam duplici ratione accenditur^ ipse sua cum [253 sq.] — IV 172 sq. VI 179 280 mobilitate calescit; et e contagibus ignis. 280 inde ubi percaluit venti vis et gravis ignis impetus incessit^ maturum tum quasi fulmen perscindit subito nubem^ ferturque coruscis 280 omnia luminibus lustrans loca percitus ardor. 285 quem gravis insequitur sonitus^ displosa repente 285 obruere ut caeli videantur templa supeme. inde tremor terras graviter pertemptat^ et altum murmura percurrunt caelum: nam tota fere tum 285 tempestas concussa tremit fremitusque moventur. 290 quo de concussu s^quitur gravis iinber et uber^ 290 omnis uti videatur in imbrem vertier aether atque ita praecipitans ad diluviem revocare ♦ tantus discidio nubis ventique procella 290 mittitur^ ardenti sonitus cum provolat ictu. 295 est etiam cum vis extrinsecus incita venti 295 incidit in calidam maturo fulmine nubem; quam cum perscidit^ extemplo cadit igneus iile vertex; quem patrio vocitamus nomine fulmen. 295 hoc fit idem in partis alias^ quocumque tulit vis. 300 fit quoque ut interdum venti vis missa sine igni 300 igniscat tamen in spatio longoque meatu^ dum venit amittens in cursu corpora quaedam grandia^ quae nequeunt pariter penetrare per auras^ 300 atque alia ex ipso conradens aere portat 305 parvola^ quae faciunt ignem conmiixta volando; sos non alia longe ratione ac plumbea saepe fervida fit glans in ciu^su^ cum multa rigoris corpora dimittens ignem concepit in auris. 305 fit quoque ut ipsius plagae vis excitet ignem^ 310 frigida cum venti pepulit vis missa sine igni; sio nimirum^ quia^ cum vementi perculit ictu^ confluere ex ipso possunt elementa vaporis^ et simul ex illa quae tum res excipit ictum; 310 ut^ lapidem ferro cum caedimus^ evolat ignis^ 315 nec, quod frigida vis ferrist, hoc setius illi 12* 180 VI semina concurrunt calidi Mgoris ad ictum. sic igitur quoque res accendi fulmine debet^ opportuna fuit si forte et idonea flanunis. 315 nec temere omnino plane vis frigida venti 320 esse potest^ ea quae tanta vi missa supernest^ S20 quiU; prius in cursu si non accenditur igni^ at tepefacta tamen veniat conunixta calore. Mobilitas autem fit fulminis et gravis ictus^ 320 {{ at celeri ferme percurrunt fulmina lapsu^ || 325 nubibus ipsa quod omnino prius incita se vis S25 colligit et magnum conamen sumit eundi^ inde ubi non potuit nubes capere inpetis auctum^ exprimitur vis atque ideo volat impete miro^ 325 ut validis quae de tormentis missa feruntur. 330 adde quod e parvis et levibus est elementis^ sso nec facilest tali naturae obsistere quicquam: inter enim fugit ac penetrat per rara viarum, non igitur multis offensibus in remorando 330 baesitat; banc ob rem celeri volat impete labens^ 335 deindC; quod omnino natura pondera deorsum sss omnia nituntur^ cum plagast addita vero^ mobilitas duplicatur et impetus ille gravescit^ ut vementius et citius quaecumque morantur 335 obvia discutiat plagis itinerque sequatur. 340 denique quod longo venit impete^ sumere debet 340 mobilitatem etiam atque etiam^ quae crescit eundo et validas auget viris et roborat ictum: nam facit ut quae sint illius semina cumque 340 e regione locum quasi in unum cuncta ferantur^ , 345 omnia coniciens in eum volventia cursum. 345 forsitan ex ipso veniens trabat aere quaedam corpora^ quae plagis incendunt mobilitatem. incolumisque venit per res atque integra transit 345 multa^ foraminibus liquidus quia transvolat ignis. 350 multaque perfringit; ciun corpora fulminis ipsis sso corporibus rerum inciderunt, qua texta tenentur. dissoluit porro facile aes aurumque repente VI 181 confervefacit, e parvis quia facta minute 350 corporibus vis est et levibus ex elementis^ 355 quae facile insinuantur et insinuata repente s55 dissoluont nodos omnis et vincla relaxant. autumnoque magis stellis fulgentibus apta concutitur caeli domus undique totaque tellus^ 355 et cum tempora se veris florentia pandunt. 360 frigore enim desunt ignes^ ventique calore seo deficiunt neque sunt tam denso corpore nubes. intenitrasque igitur cum caeli tempora constant^ tum variae causae concurrunt fulminis omnes: 360 nam fretus ipse anni permiscet frigus et aestum^ 366 ut discordia sit rerum magnoque tumultu see ignibus et ventis furibundus fluctuet aer^ se? 365 quorum utrumque opus est fabricanda ad fulmina nubi. S65 prima caloris enim pars et postrema rigoris ses 365 tempus id est vernum; quare pugnare necessest 370 dissimilis inter se res turbareque mixtas: s7o et calor extremus primo cum frigore mixtus volvitur^ autumni quod fertur nomine tempus^ hic quoque confligunt hiemes aestatibus acres. 370 propterea freta sunt haec anni nominitanda; 375 nec mirumst^ in eo si tempore plurima iiunt S75 fulmina .tempestasque cietur turbida caelo^ ancipiti quoniam bello turbatur utrimquC; hinc flammis^ illinc ventis^ umoreque mixto. 375 Hoc est igniferi naturam fulminis ipsam 360 perspicere et qua vi faciat rem quamque videre^ sso non Tyrrhena retro volventem carmina frustra indicia occultae divum perquirere mentis^ S82 386 quidve monere queat de cado fulminis ictus. sse 380 quod si luppiter atque alii fulgentia divi terrifico quatiunt sonitu caelestia templa et iaciunt ignem quo quoiquest cumque voluptas^ 390 cur quibus incautum scelus aversabile cumquest s9o non faciunt icti flammas ut fulguris halent [383—385] = 85—87. 182 VI 385 pectore perfixo^ documen mortalibus acre^ et potius nuUa sibi turpi conscius in re volvitur in flammis innoxius inque peditur 395 turbine caelesti subito correptus et igni? S95 cur etiam loca sola petunt frustraque laborant? 390 an tum bracchia consuescunt firmantque lacertos? in terraque patris cur telum perpetiuntur optundi? cur ipse sinit^ neque parcit in hostis? 404 in mare qua porro mittit ratione? quid undas 404 405 arguit et liquidam molem camposque natantis? 406 395 denique cur numquam caelo iacit undique puro 4oo 401 luppiter in terras fulmen sonitusque profundit? an simul ac nubes successere^ ipse in eas tum descendit; prope ut hinc teli-determinet ictus? 40s 406 praeterea si yult caveamus fulminis ictum^ 406 400 cur dubitat facere ut possimus -cemere missum? si necopinantis autem volt opprimere igni^ cur tonat ex illa parte^ ut vitare queamus^ 410 cur tenebras ante et fremitus et murmura concit? 4io et simul in multas partis qui credere possis 405 mittere? an hoc ausis numquam contendere factum^ ut fierent ictus uno sub tempore plures? at saepest numero factum fierique necessest^ 415 ut pluere in multis regionibus et cadere 4nibris^ 4i5 fulmina sic uno fieri sub tempore inulta. 410 postremo cur sancta deum delubra suasque discutit infesto praeclaras fulmine sedes et bene facta deum frangit simulacra suisque 4S0 demit imaginibus violento volnere honorem? 48o altaque cur plerumque petit loca^ plurimaque eius 415 montibus in summis vestigia cernimus ignis? Quod superest; facilest ex his cognoscere rebus^ presteras Grai quos ab re nominitarunt; 425 in mare qua missi veniant ratione superne. 4S5 nam fit ut interdum tamquam demissa columna 420 in mare de caelo descendat^ quam freta circum fervescunt graviter spirantibus incita flabriS; VI 183 et quaecumque in eo tum sint deprensa tumultu 430 nayigia in summum veniant vexata periclum. m hoc iit ubi interdum non quit vis incita venti 425 rumpere quam coepit nubem^ sed deprimit^ ut sit in mare de caelo tamquam demissa columna^ paulatim^ quasi quid pugno bracchique superne 435 coniectu trudatur et extendatur in undas; 485 quam cum discidit^ hinc prorumpitur in mare venti 430 vis et fervorem mirum concinnat in undis: versabundus enim turbo descendit et illam deducit pariter lento cum corp<»re nubem; 440 quam simul ac gravidam detrusit ad aequora ponti^ m ille in aquam subito totum se inmittit et omne 435 excitat ingenti sonitu mare fervere cogens. fit quoque ut involvat venti se nubibus ipse vertex, conradens ex aere semina nubis, 445 et quasi demissum caelo prestera imitetur: 445 hic ubi se in terras demisit dissoluitque^ 440 turbinis immanem vim provomit atque procellae. sed quia fit raro omnino montisque necessest officere in terriS; apparet crebrius idem 450 prospectu maris in magno caeloque patenti. 450 Nubila concrescunt^ ubi corpora multa volando 445 hoc supero in caeli spatio coiere repente asperiora^ modis quae possint indupedita exiguis tamen inter se comprensa teneri. 455 haec faciunt primum parvas consistere nubes: 455 inde ea comprendunt inter se conque gregantur 450 et coniungendo crescunt ventisque feruntur usque adeo donec tempestas saeva coortast. fit quoque uti montis vicina cacumina caeio 460 quam sint quaeqiie magis^ tanto magis edita fument 46o adsidue furvae* nubis caligine crassa 455 propterea quia^ cum consistunt nubila primum^ ante videre ocuii quam possint tenvia^ venti portantes cogunt ad summa cacumina montis: 465 liiG demum fit uti turba maiore coorta 4S6 184 VI et condensa qiieant apparere et simul ipso 460 vertice de montis yideantur surgere in aethram. nam loca declarat sursum yentosa patere res ipsa et sensus^ montis cum ascendimus altos. 4l70 praeterea permulta mari quoque toUere toto 470 corpora naturam declarant litore yestes 465 suspensae^ cum concipiunt umoris adhaesum. quo magis ad nubis augendas multa yidentur posse quoque e salso consurgere momine ponti: A76 nam ratio consanguineast umoribus oUis. 475 praeterea fluyiis ex omnibus et simul ipsa 470 surgere de terra nebulas aestumque yidemus^ quae yelut halitus hinc ita sursum expressa feruntur suflimduntque sua caelum caligine et altas A80 sufficiunt nubis paulatim conyeniundo: 48o mrget enim quoque signiferi super aetheris aestus 475 et quasi densendo subtexit caerula nimbis. fit quoque ut huc yeniant in caelum extrinsecus illa corpora quae faciunt nubis nimbosque yolantis: 4^5 innumerabilem enim numerum summamque profundi 48& esse infinitam docui^ quantaque yolarent 480 corpora mobUitate ostendi quamque repente immemorabUe 'per spatium transire solerent. haut igitur mirumst^ si paryo tempore saepe 4B0 tam magnis nimbis tempestas atque tenebrae 490 coperiunt maria ac terras inpensa supeme^ 485 undique quandoquidem per caulas aetheris omnis et quasi per magni circum spiracula mundi exitus introitusque elementis redditus extat. 495 Nunc age^ quo pacto pluyius concrescat in altis 49s nubibus umor^ et in terras demissus ut imber 490 decidat^ expediam. primum iam semina aquai multa simul yincam consurgere nubibus ipsis omnibus ex rebus^ pariterque ita crescere utrumque^ 600 et nubis^ et aquam^ quaecumque in nubibus extat^ 500 ut pariter nobis corpus cum sanguine crescit^ 495 sudor item^ atque umor quicumquest denique membris. VI 185 concipiunt etiam multum quoque saepe marinum umorem^ velujti pendentia veliera lanae 505 cum supera magnum mare venti nubila portant. 505 consimili ratione ex omnibus amnibus umor 500 toUitur in nubis. quo cum bene semina aquarum multa modis multis convenere undique adaucta^ confertae nubes imbris cfemittere certant 510 dupliciter: nam vis venti contrudit^ et ipsa 510 copia nimborum turba maiore coacta 505 urget; de supero premit^ ac facit effliuere imbris. praeterea cum rarescunt quoque nubila ventis aut dissolvuntur^ solis super icta calore^ 515 mittunt umorem pluvium^ stillantque^ quasi igni sis cera super calido tabescens multa liquescat. 510 sed yemens imber fit^ ubi vementer utraque nubila vi cumulata premuntur et impete venti. atque tenere diu pluviae longumque morari 5^t) consuerunt^ ubi multa cientur semina aquarum^ 620 atque aliis aliae nubes nimbique rigantes 615 insuper atque omni vulgo de parte feruntur^ terraque cum fumans umorem tota redbalat. bic ubi sol radiis^ tempestatem inter opacam^ 525 adversa fulgit nin]i)orum aspargine contra^ 525 tum color in nigris existit nubibus arqui. 520 Cetera quae sursum crescunt sursumque creantur^ et quae concrescunt in nubibus, omnia^ prorsum omnia^ nix venti grando gelidaeque pruinae 5B0 et vis magna geli^ magnum duramen aquarum^ sso II et mora quae fluyios passim refrenat euntis^ || 525 perfacilest tamen baec reperire animoque videre omnia quo pacto iiant qua reve creentur^ cum bene cognoris elementis reddita quae sint. 534 * Principio mare mirantur non reddere maius eos naturam^ quo sit tantus decursus aquarum^ 530 omnia quo veniant ex omni flumina parte. eio 611 adde vagos imbris tempestatesque volantes^ 186 VI omnia quae maria ac terras sparguntque rigantque; adde suos fontis: tamen ad maris qmnia summam guttai vix instar erunt unius adaugmen; 535 quo minus est minun mare non augescere magnum. eis 616 praeterea magnam sol partem detrahit aestu. quippe yidemus enim vestis umore madentis exsiccare suis radiis ardentibu' solem: at pelage multa et late substrata videmus. 540 proinde licet quamyis ex uno quoque loco sol eso 621 umoris parvam delibet ab aequore partem: largiter in tanto spatio tamen auferet undis. tum porro venti quoque magnam tollere partem umoris possunt yerrentes aequora^ yentis 545 una nocte yias quoniam persaepe yidemus 625 ^«^^siccari mollisque luti concrescere crustas. praeterea docui multum quoque tollere nubes umorem magno conceptum ex aequore ponti, et passim toto terrarum spargere in orbi^ 550 cum pluit in terris et yenti nubila portant. eso 631 postremo quoniam raro cum corpore tellus est; et coniunctast oris maris^ undique cingens^ debet^ ut in mare de terris yenit umor aquai^ * in terras itidem manare ex aequore salso: 555 percolatur enim yiruS; retroque remanat ess 636 materies umoris et ad caput amnibus omnis confluit^ inde super terras redit agmine dulci qua yia secta semel liquido pede detulit undas. ess 535 Nunc age^ quae ratio terrai motibus extet 5S5 560 percipe. et in primis terram fac ut esse rearis supter item ut supera yentosis undique plenam spelunciS; multosque lacus multasque lacunas in gremio gerere et rupes deruptaque saxa: 540 multaque sub tergo terrai flumina tecta 540 565 yolyere yi fluctus summersaque saxa putandumst: undique enim similem esse sui res postulat ipsa. his igitur rebus subiunctis suppositisque terra superne tremit magnis concussa ruiniS; VI 187 645 subter ubi ingentis speluncas subruit aetas: 545 570 quippe cadunt toti montes^ magnoque repente concussu late disserpunt inde tremores; et merito^ quoniam plaustri concussa tremescunt tecta^ viam propter^ non magno pondere tota^ 550 nec minus exultant reS; ut lapi' cumque viai sso 575 ferratos utrimque rotarum succutit orbes. fit quoque^ ubi in magnas acuae vastasque lacunas gleba yetustate e terra provolyitur ingens^ ut iactetur aquae fluctu quoque terra yacillans; 555 ut yas interd^m non quit constare^ nisi umor 555 580 destitit in dubio fluctu iactarier intus. Praeterea yentus cum per loca subcaya terrae coUectus parte ex una procumbit et urget obnixus magnis speluncas yiribus altas^ 560 incumbit tellus quo yenti prona premit yis: seo 585 tum supera terram quae sunt extructa domorum; ad caelumque magis quanto sunt edita quaeque, inclinata minantur eandem in prodita partem^ protractaeque trabes inpendent ire paratae. 565 et metuunt magni naturam credere mundi 565 590 exitiale aliquod tempus clademque ifianere; cum yideant tantam terrarum incumbere molem! quod nisi respirent yenti^ yis nulla refrenet res neque ab exitio possit reprebendere euntis: 570 nunc quia respirant alternis inque grayescunt 570 595 et quasi collecti redeunt ceduntque repulsi^ saepius hanc ob rem toinitatur terra ruinas quam facit: inclinatur enim retroque recellit^ et recipit prolapsa suas in pondera sedes. 575 hac igitur ratione yacillant omnia tecta, 575 600 summa magis mediis^ media imis^ ima perbilum. Est baec eiusdem quoque magni causa tremoriS; yentus ubi atque animae subito yis maxima quaedam aut extrinsecus aut ipsa tellure coorta 580 in loca se caya terrai coniecit^ ibique m 605 speluncas inter magnas fremit ante tumultu 188 VI yersabundaque portatur^ post incita cum yIs exagitata foras erumpitur et simul altam difiindens terram magnum concinnat hiatum. 585 in Syria Sidone quod accidit et fuit Aegi 585 610 in Peloponneso^ quas exitus hic animai disturbat urbes et terrae motus obortus: multaque praeterea ceciderunt moenia magnis motibus in terris^ et multae per mare pessum 590 subsedere suis pariter cum civibus urbes. 69o 616 quod nisi porumpit^ tamen impetus ipse animai et fera vis venti per crebra foramina terrae dispertitur ut borror et incutit inde tremorem; frigus uti nostros penitus cum venit in artus^ 595 cottcutit invitos cogens tremere atque movere. 595 620 ancipiti trepidant igitur terrore per urbis^ tecta superne timent^ metuunt infeme cavernas terrai ne dissoluat natura repente^ neu distracta suum late dispandat hiatum 600 atque suis confusa velit complere ruinis. eoo 626 proinde licet quamvis caelum terramque reantur incorrupta fore aetemae mandata saluti: et tamen int^rdum praesens vis ipsa pericli subdit et hunc stimulum quadam de parte timoris, 605 ne pedibus raptim tellus subtracta feratur m 630 in barathrum^ rerumque sequatur prodita summa funditus^ et fiat mundi confusa ruina. Nunc ratio quae sit^ per fauces montis ut Aetnae 640 expirent ignes interdum turbine tanto^ 64o expediam: neque enim mediocri clade coorta 636 flammea tempestas Siculum dominata per agros iinitimis ad se convertit gentibus ora^ fumida cum caeli scintillare omnia templa 645 cernentes pavida complebant pectora cura^ 645 quid moliretur rerum natura novarunk 640 Hisce tibi in rebus latest alteque videndum et longe cunctas in partis dispiciendum^ ut reminiscaris summam rerum esse profundam VI 189 €50 et videas caelum summai totius unum eso quam sit paryula pars et quam multesima constet^ 646 nec tota pars^ homo terrai quota totius unus. quod bene propositum si plane contueare ac videas plane^ mirari multa relinquas. 655 numquis enim nostrum miratur^ siquis in artus m accepit calido febrim fervore coortam 650 aut alium quemvis morbi per membra dolorem? opturgescit enim subito pes^ arripit acer saepe dolor dentes^ oculos invadit in ipsos^ 660 existit sacer ignis et urit corpore serpens eeo quamcumque arripuit partim repitque per artus^ 655 nimirum^ quia sunt multarum semina rerum^ et satis haec tellus nobis caelumque mali fert^ unde queat vis inunensi procrescere morbi. 665 sic igitur toti caelo terraeque putandumst 665 ex infinito satis omnia suppeditare^ 660 unde repente queat tellus concussa moveri perque mare ac terras rapidus percurrere turbo, ignis abundare Aetnaeus^ flammescere caelum: 670 id quoque enim fit^ et ardescunt caelestia templa; 67o et tempestates pluviae graviore coortu 665 sunt^ ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum. ^at nimis est ingens incendi turbidus ardor.' scilicet^ et fluvius qui visus maximu' cuiquest 675 qui non ante aliquem maiorem vidit^ et ingens 675 arbor homoque videtur^ et onmia de genere omni 670 maxima quae vidit quisqiie^ haec ingentia fingit^ cum tamen omnia cum caelo terraque marique nil sint ad summam sunmiai totius *omnem. 680 Nunc tamen illa modis quibus inritata repente 6so flamma foras vastis Aetnae fornacibus efflet^ 675 expediam. primum totius subcava montis est natura^ fere silicum suff^ulta cavernis. omnibus est porro in speluncis ventus et aer. 685 ventus enim fit^ ubist agitando percitus aer: 6»" 190 VI hic ubi percaluit calefecitque omnia circum 680 saxa furens^ qua contingit^ terramque; et ab oUis excussit calidum flammis velocibus ignem^ tollit se ac rectis ita faucibus eicit alte. 690 fert itaque ardorem longe^ longeque favillam eso dilfert^ et crassa yolyit caligine Aimum^ 685 extruditque simul mirando pondere saxa; ne dubites quin baec animai turbida sit vis. praeterea magna ex parti mare montis ad eius 695 radices frangit fluctus aestumque resorbet. 69& ex hoc usque mari speluncae montis ad altas 690 peryeniunt subter fauces. hac ire fatendumst * et penetrare maris penitus res cogit aperta atque effliare foras^ ideoque extollere flammam 700 saxaque subiectare et arenae toUere nimbos. 700 in summo sunt yertice enim crateres^ ut ipsi 695 nominitant; nos quod fauces perhibemus et ora. Sunt aliquot quoque res quarum unam dicere causam non satis est^ yerum pluris^ unde una tamen sit; 705 corpus ut exanimum siquod procul ipse iacere 705 conspicias hominis^ fit ut omnis dicere causas 700 conyeniat leti^ dicatur ut ilUus una: nam neque eum ferro nec frigore yincere possis interiisse neque a morbo neque forte yeneno^ 710 yerum aUquid genere esse ex hoc quod contigit ei 710 scimus. item in multis hoc rebus dicere habemus. 705 Nilus in aestatem crescit campisque redundat unicus in terris^ Aegypti totius amnis. is rigat Aegyptum medium per saepe calorem^ 715 aut quia suntaestate aquilones ostia contra^ m anni tempore eo qui etesiae esse feruntur^ 710 et contra fluyium flantes remorantur et undas cogentes sursus replent coguntque manere. nam dubio procul haec adyerso flabra feruntur 720fi\imim, quae gelidis ab steUis axis aguntur: 720 iUe ex aestifera parti yenit amnis ab austro^ VI 191 715 inter nigra yirum percocto saecla colore exoriens penitus media ab regione diei. eat quoque uti possit magnus congestus arenae 725 fluctibus adyersis oppilare ostia contra^ 726 cum mare permotum ventis ruit intus arenam; 720 quo fit uti pacto liber minus exitus amni et proclivis item iiat minus impetus undis. fit quoque uti pluviae^ forsan^ magis ad caput ei 730 tempore eo fiant^ quod etesia fiabra aquilonum 7so nubila coniciunt in eas tunc omnia partis: 725 scilicet^ ad mediam regionem eiecta diei cum convenerunt^ ibi ad altos denique montis ' contrusae nubes coguntur yique premuntur. 735 forsitan Aetbiopum penitus de montibus altis 735 crescat^ ubi in campos albas descendere ningues 730 tabificis subigit radiis sol omnia lustrans. Nunc agC; Ayerna tibi quae sunt loca cumque lacusque^ expediam^ quali n^atura praedita constent. 740 principio^ quo Ayema yocantur nomine^ id ab re 740 inpositumst^ quia sunt ayibus contraria cunctis^ 735 e regione ea quod loca cum yenere yolantes^ remigi oblitae pennarum yela remittunt^ praecipitesque cadunt inolli cenrice profusae 74:5 in terram^ si forte ita fert natura locorum^ 745 aut in aquam^ si forte lacus substratus Ayernist. 740 is locus est Cumas apud^ acri sulpure montes oppleti calidis ubi fumant fontibus aucti; est et Athenaeis in moenibus^ arcis in ipso 750 yertice^ Palladis ad templum Tritonidis almae^ 750 quo numquam pennis appellunt corpora raucae 745 cornices^ non cum fumant altaria donis: usque adeo fiigitant non iras Palladis acris peryigili causa^ Graium ut cecinere poetae^ 755 sed natura loci opus efficit ipsa suapte. . 755 in Syria quoque fertur item locus esse yideri, 750 quadripedes quoque quo simul ac yestigia primum intulerint; grayiter yis cogat concidere ipsa. 192 VI manibus ut si sint divis mactata repente. 760 omnia quae naturali ratione geruntur^ 76o et quibus e fiant causis apparet origo: 755 ianua ne forte his Orci regionibus esse credatur^ post hinc animas Acheruntis in oras ducere forte deos manis infeme reamur^ 765 naribus alipedes ut cervi saepe putantur 765 ducere de latebris serpentia saecla ferarum. 760 quod procul a vera quam sit ratione repulsum percipe: nam de re nunc ipsa dicere conor. Principio hoc dico^ quod dixi saepe quoque ante^ 770 \xt terra cuiusque modi rerum esse figuras; 770 multa^ cibo quae sunt^ yitalia^ multaque; morbos 765 incutere et mortem quae possint adcelerare. et magis esse aliis alias animantibus aptas res ad vitai rationem ostendimus ante 775 propter dissimilem naturam dissimilisque 775 texturas inter sese primasque figuras. 770 Deinde videre licet quam multae sint homini res 78i 782 acriter infestae sensu spurcaeque gravesque; 732 777 multa meant inimica per auris^ multa per ipsas 777 insinuant naris infesta atque aspera sese, nec sunt multa parum tactu vitanda neque autem 775 aspectu fugienda saporeque tristia quae sint. 780 783 arboribus primum certis gravis umbra tributa 78s usque adeo^ capitis faciant ut saepe dolores^ 785 siquis eas supter iacuit prostratus in herbis. 785 est etiam magnis Heliconis montibus arbos 780 floris odore hominem taetro consueta necare. scilicet; haec ideo' terris ex omnia surgunt multa modis multis multarum semina rerum; 790 quod permixta gerit tellus discretaque tradit. 790 nocturnumque recens extinctum lumen ubi acri 785 nidore ofi^endit nares, consopit ibidem concidere et spumas qui morbo mittere suevit castoreoque gravi mulier sopita recumbit^ 795 et manibus nitidum teneris opus effluit ei; 795 VI 193 tempore eo si odoratast quo menstrua soMt. 790 multaque praeterea languentia membra per artus solvunt atque animam labefactant sedibus intus. denique si calidis etiam cunctere lavabris 800 plenior et fueris^ solio ferventis aquai soo quam facile in medio fit uti des saepe ruinas! 795 carbonumque gravis yis atque odor insinuatur quam facile in cerebrum^ nisi aquam praecepimus ante! at cum membra hominis percepit fervidior yis^ * 805 tum fit odor yini plagae mactabilis instar. 805 nonne yides etiam terra quoque sulpur in ipsa 800 gignier et taetro concrescere odore bitumen; denique ubi argenti yenas aurique secuntur^ terrai penitus scrutantes abdita ferro^ 810 qualis expiret Scaptensula subter odores? sio quidye mali fit ut exhalent aurata metalla! 805 quas hominum reddunt facies qualisque colores! nonne yides audisye perire in tempore paryo quam soleant; et quam yitai copia desit^ 815 quos opere in tali cohibet yis magna necessis? sis hos igitur tellus omnis exaestuat aestus 810 expiratque foras in apertum promptaque caeli. Sic et Ayema loca alitibus summittere debent mortiferam yim^ de terra quae surgit in auras^ 820 ut spatium caeli quadam de parte yenenet; 820 quo simul ac primum pennis delata sit ales, 815 impediatur ibi caeco correpta yeneno, ut cadat e regione loci^ qua derigit aestus. ^ quo cum conruit; hic eadem yis illius aestus S^^reliquias yitae membris ex omnibus aufert. 825 quippe etenim primo quasi quendam conciet aestum: 820 posterius fit uti^ cum iam cecidere yeneni in fontis ipsos^ ibi sit quoque yita yomenda propterea quod magna mali fit copia circum. 830 Fit quoque ut interdum yis haec atque aestus Ayerni sso aera^ qui inter ayis cumquest terramque locatus^ LuoBETius. ed. Brieger. 13 194 VI 826 discutiat^ prope uti locus hic linquatur inanis. cuius ubi e regione loci venere TolanteS; claudicat extemplo pinnanim nisus inanis^ S35 et conamen utrimque alarum proditur omne. 835 hic ubi nixari nequeunt insistereque alis^ 830 scilicet; in terram delabi pondere cogit natura^ et yacuum prope iam per inane iacentes dispergunt animas per caulas corporis omnis. * 840 II frigidior porro in puteis aestate fit umor^ 84o rarescit quia terra caiore^ et semina si quae 836 forte vaporis habet proprii^ dimittit in auras. quo magis est igitur tellus effeta calore^ fit quoque frigidior qui in terrast abditus umor. 845 frigore cum premitur porro omnis terra coitque sis et quasi concrescit; fit^ scilicet^ ut coeundo 840 exprimat in puteos si quem gerit ipsa calorem. || Esse apud Hammonis fanum fons luce diurna frigidus et calidus nocturno tempore fertur. 850 hunc homines fontem nimis admirantur et acri sso sole putant supter terras fervescere raptim^ 846 nox ubi terribili terras caligine texit. quod nimis a verast longe ratione remotum: quippe^ ubi sol nudum contractans corpus aqnai 855 non quierit calidum supera de reddere parte^ s» cum superum lumen tanto fervore fruatur^ 860 qui queat hic supter tam crasso corpore terram percoquere umorem et calido satiare vapore? praesertim cum yix possit per septa domorum 860 insinuare suum radiis ardentibus aestum. 86o quae ratiost igitur? nimirum^ terra magis quod 866 rara tepet circum fontem quam cetera tellus, multaque sunt ignis prope semina corpus aquaL hoc ubi roriferis terram nox obruit umbriS; 865 extemplo subtus frigescit terra coitque: 865 hac ratione fit ut^ tamquam compressa manu sit^ 860 exprimat in fontem quae semina cumque habet ignis. VI 195 quae calidnm faciunt laticis tactum atque saporem. inde ubi sol radiis terram dimovit obortus 870 et rarefecit calido gliscente vapore^ sto rursus in antiquas redeunt primordia sedes 866 igniS; et in terram cedit calor omnis aquai. frigidus hanc ob rem fit fons in luce diuma. praeterea solis radiis iactatur aquai 875 umor et in lucem tremulo rarescit ab aestu: srs propterea fit uti quae semina cumque habet ignis 870 dimittat; quasi saepe gelum^ quod continet in se^ mittit et exsolvit glaciem nodosque relaxat. Frigidus est etiam fons^ supra quem sita saepe 880 stuppa iacit fianmiam concepto protinus igni^ m taedaque consimUi ratione accensa per undas 875 conlucet^ quocumque natans impellitnr auris. nimirum^ quia sunt in aqua permulta yaporis semina^ de terraque necessest funditus ipsa 885 ignis corpora per totum consurgere fontem 885 et simul exspirare foras exireque in auras^ 880 non ita multa tamen^ calidus queat ut fieri fonS; propterea dispersa foras erumpere cogit vis per aquam subito sursumque ea conciliari. 890 quod genus endo marist Aradi fons^ dulcis aquai 89o qui scatit et salsas circum se dimovet undas: 885 et multis aliis praebet regionibus aequor utilitatem opportunam sitientibu' nautis^ quod dulcis inter salsas intervomit undas. 895 sic igitur per eum possunt erumpere fontem 895 et scatere illa foras in stuppam semina; quo cum 890 conveniunt aut in taedai corpore adhaerent^ ardescunt facile extemplo^ quia multa quoque in se semina habent ignis stuppae taedaeque latentis. 900 nonne vides etiam^ nocturna ad lumina linum 900 nuper ubi extinctum admoyeas^ accendier ante 895 quam tetigit flammam^ taedamque pari ratione? multaque praeterea prius ipso tacta yapore eminus ardescunt qnam comminus imbuat ignis. 13* 196 VI 905 hoc igitur fieri quoque in illo fonte putandumst. 905 Quod superest; agere incipiam quo foedere fiat 900 naturae^ lapis hic ut ferrum ducere possit^ quem Magneta vocant patrio de nomine Grai^ Magnetum quia sit patriis in finibus ortus. 910 hunc homines lapidem mirantur: quippe catenam 910 saepe ex anellis reddit pendentibus ex se. 905 quinque etenim licet interdum pluresque videre ordine demissos levibus iactarier auriS; unus ubi ex uno dependet supter adhaerens^ 915 ex alioque alius lapidis vim vinclaque noscit: 915 usque adeo permananter vis pervalet eius. 910 Hoc genus in rebus firmandumst multa prius quam ipsius rei rationem reddere possis^ et nimium longis ambagibus est adeundum; 920 qao magis attentas auris animumque reposco. 920 Principio omnibus ab rebus^ quascumque videmus^ 915 perpetuo fluere ac mitti spargique necessest corpora quae feriant oculos visumque lacessant: perpetuoque fluunt certis ab rebus odores; 925 frigus it a fluviis^ calor ab sole^ aestus ab undis 925 aequoriS; exesor moerorum^ litora propter: 920 nec varii cessant sonitus manare per auras: denique in os salsi venit umor saepe saporis, cum mare versamur propter, dilutaque contra 930 cum tuimur misceri absinthia^ tangit amaror. 954 usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter 935 925 fertur et in cunctas dimittitur undique partis^ 930 nec mora nec requies interdatur ulla fluendi^ perpetuo quoniam sentimus et omnibu' semper 935 cemere odorari licet et sentire sonare. 933 Nunc omnis repetam quam raro corpore sint res 986 930 commemorare; quod in primo quoque carmine claret. quippe etenim; quamquam multas hoc pertinet ad res noscere^ cum primis hanc ad rem protinus ipsam^ 940 qua de disserere adgredior^ firmare necessest 940 nil esse in promptu nisi mixtum corpus inani. VI 197 936 principio fit ut in speluncis saxa superne sudent umore et guttis manantibu' stillent. manat item nobis e toto corpore sudor^ 945 crescit barba^ pilique per omnia membra^ per artus. 945 diditur in venas cibus omnis^ auget alitque 940 corporis extremas quoque partis unguiculosque. II frigus item transire per aes^ calidumque vaporem^ sentimuS; sentimus item transire per aurum 950 atque per argentum^ cum pocula plena tenemus. || 950 denique per dissepta domorum saxea yoces 945 pervolitant; permanat odor frigusque vaposque ignis^ qui ferri quoque vim penetrare suevit denique qua circum caeli lorica coercet * 956 morbida visque simul^ cum extrinsecus insinuatur^ 955 * e tempestate in terra caeloque coortast^ 950 in caelum terrasque remotas iure facessunt; quandoquidem nil est nisi rarum corpore nexum. HuG accedit uti non omnia^ quae iaciuntur 960 corpora cumque ab rebus^ eodem praedita sensu 96o atque eodem pacto rebus sint omnibus apta. 955 principio terram sol excoquit et facit are, at glaciem dissolvit et altis montibus altas extructasque nives radiis tabescere cogit: 965 denique cera liquefit in eius posta vapore. 965 ignis item liquidum facit aes aurumque resolvit^ 960 at coria et carnem trabit et conducit in unum. umor aquae porro ferrum condurat ab igni^ at coria et carnem mollit durata calore. 970 barbigeras oleaster eo iuvat usque capellas^ 970 affliuat ambrosia quasi vero^ et nectare tinctus; 965 qua nil est homini quod amariu' frondeat esca. denique amaracinum fugitat sus et timet omne ungentum: nam saetigeris subus acre venenumst; 975 quod nos interdum tamquam recreare videtiur. 975 at contra nobis caenum taeterrima cum sit 198 VI 970 spuTcitieS; eadem subus haec iucunda yidetur, insatiabiliter toti ut volyantur ibidem. Hoc etiam superest^ ipsa quam dicere de re 980 adgredior quod dicendum prius esse videtur. 98o multa foramina cum variis sint reddita rebus^ 975 dissimili inter se natura praedita debent esse et babere suam naturam quaeque viasque. quippe etenim varii sensus animantibus insunt, 985 quorum quisque suam proprie rem percipit in se: 9» nam penetrare alio sonitus alioque saporem 980 cernimus e sucis^ alio nidoris odores. 987 praeterea manare aliud per saxa videtur; 991 atque aliud ligniS; aliud transire per aurum^ 990 argentoque foras aliud vitroque meare: nam fluere hac species^ illac calor ire videtur^ 986 atque aliis aliud citius transmittere eadem. 995 scUicet^ id fieri cogit natura viarum multimodis varianS; ut paulo ostendimus ante^ 997 995 propter dissimilem naturam textaque rerum. 990 Quapropter, bene ubi haec confirmata atque locata 99» 990 omnia constiterint nobis praeposta parata, quod superest^ facile hinc ratio reddetur^ et omnis 1000 causa patefiet; quae ferri pelliciat vim. 1000 principio fluere e lapide hoc permulta necessest semina, sive aestum^ qui discutit aera plagis^ 996 inter qui lapidem ferrumquest cumque locatus. hoc ubi inanitur spatium multusque vacefit 1005 in medio locus, extemplo primordia ferri 1005 in vacuum prolapsa cadunt coniuncta^ flt utque anulus ipse sequatur eatque ita corpore toto. 1000 nec res uUa magis primoribus ex elementis indupedita suis arte conexa cohaeret 1010 quam validi ferri natura et frigidus horror. 1010 quo minus est mirum^ quod ducitur ex elementis^ corpora si nequeunt e ferro plura coorta 1005 in vacuum ferri^ quin anulus ipse sequatur; [988 sq.] = 993 sq. VI 199 qiiod facit; et sequitur^ donec peryenit ad ipsum lois iam lapidem caecisque in eo compagibus baesit. 1015 boc fit idem cunctas in partis; unde vacefit cumque locus^ sive e transverso sive supeme 1010 corpora continuo in vacuum vicina feruntur: quippe agitantur enim plagis aliunde^ nec ipsa loso sponte sua sursum possunt consurgere in auras. 1020\l\\c accedit item^ quare queat id magis esse^ haec quoque res adiumento^ *motusque iuvatur^ 1016 quod^ simul a frontest anelli rarior aer factus inanitusque locus magis ac vacuatus^ 1025 continuo fit uti qui post est cumque locatus 1033 1025 d&T a tergo quasi {»rovehat atque propellat 102« semper enim circumpositus res verberat aSr: 1020 sed tali fit uti propellat tempore ferrum^ parte quod ex una spatium vacat et capit in se. biCy tibi quem memoro^ per crebra foramina ferri loso 1030 parvas ad partis subtiliter insinuatus^ trudit et inpellit^ quasi navem velaque ventus. loss 1026^ denique res omnes debent in corpore habere 1034 aera, quandoquidem raro sunt corpore et aer ios5 omnibus est rebus circumdatus adpositusque. 1035 hic igitur^ penitus qui in ferrost abditus aer^ soUicito motu semper iactatur eoque 1030 verberat anellum dubio procul et ciet intus^ scilicet: ille eodem fertur^ quo praecipitavit 1040 iam semel et partem in vacuam conamina sumpsit. lOiO Fit quoque ut a lapide hoc ferri natura recedat interdum^ fugere atque sequi consueta vicissim. 1035 exultare etiam Samothracia ferrea vidi et ramenta simui ferri furere intus ahenis 104& in scaphiis^ lapis hic Magnes cum subditus esset: 1045 usque adeo fugere ab saxo gestire videtur. aere interposito discordia tanta creatur 1040 proptera quia^ nimirum^ prius aestus ubi aeris praecepit ferrique vias possedit apertaS; loso posterior lapidis venit aestus et onmia plena 200 VI 1050 inyenit in ferro^ neque habet qua tranet ut ante: cogitur offensare igitur pulsareque fluctu 1045 ferrea texta suo; quo pacto respuit ab se atque per aes agitat^ sine eo quod saepe resorbet. 1055 Illud in his rebus mirari mitte^ quod aestus 1055 non valet e lapide hoc alias impellere item res. pondere enim fretae partim stant, quod genus aurum, 1050 et partim raro quia sunt cum corpore^ ut aestas pervolet intactas^ nequeunt inpellier usquam; 1060 lignea materies in quo genere esse videtur. 1060 interutrasque igitur ferri natura locata aeris ubi accepit quaedam corpuscula^ tum fit^ 1055 inpellant ut eam Magnesi flumina saxi. nec tamen haec ita sunt aliarum rerum aliena^ io65 ut mihi multa parum genere ex hoc suppeditentur^ 1065 quae memorare queam inter se simul uniter apta. saxa vides primum sola colescere calce. 1060 glutine materies taurino iungitur uno^ ut vitio yenae tabularum saepius hiscant 1070 quam laxare queant compages taurea vincla. 1070 vitigeni latices acuai fontibus audent misceri^ cum pix nequeat gravis et leve olivom. 1065 purpureusque colos conchyli iungitur uno corpore cum lanae^ dirimi qui non queat usquam; 1075 non si Neptuni fluctu renovare operam des^ 1075 noU; mare si totum velit eluere omnibus undis. denique non auro res aurum copulat una^ 1070 aerique aes plumbo fit uti iungatur ab albo? cetera iam quam multa licet reperire! quid ergo?io8o nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam^ 1080 nec me tam multam hic operam consumere par est^ sed breviter paucis praestat comprendere multa. 1075 quorum ita texturae ceciderunt mutua contra^ ut cava conveniant plenis haec illius illa loss huiusque inter se^ iunctura haec optima constat. 1085 est etiam^ quasi ut anellis hamisque plicata inter se quaedam possint coplata teneri; VI 201 1080 quod magis in lapide hoc fieri ferroque yidetar. Nunc ratio quae sit morbis^ aut unde repente io9o mortiferam possit cladem conflare coorta 1090 morhiddi vis hominum generi pecudumque catervis expediam. primum multarum semina rerum 1085 esse supra docui quae sint vitalia nobis^ et contra quae sint morbo mortique necessest 1095 multa Tolare: ea cum casu sunt forte coorta 1095 et perturbarunt caelum, fit morbidus aer. atque ea vis omnis morborum pestilitasque 1090 aut extrinsecus ut nubes nebulaeque superne per caelum yeniunt^ aut ipsa saepe coortae 1100 de terra surgunt^ ubi putorem umida nactast 1100 intempestivis pluyiisque et solibus icta. nonne yides etiam caeli noyitate et aquarum 1095 temptari procul a patria quicumque domoque adyeniunt ideo quia longe discrepitant res? iios nam qoid Brittannis caelum dififerre putamus^ 1105 et quod in Aegyptost^ qua mundi claudicat axis^ quidye quod in Pontost difierre^ et Gadibus atque 1100 usque ad nigra yirum percocto saecla colore? quae cum quattuor inter se diyersa yidemus 1110 quattuor a yentis et caeli partibus esse^ 1110 tum color et facies hominum distare yidentur largiter et morbi generatim saecla tenere. 1105 est elephas morbus qui propter flumina Nili gignitur Aegypto in media^ neque praeterea usquam. 1115 Atthide temptantur gressus^ oculi<|ue in Achaeis 1115 finibus. inde aliis alius locus est inimicus partibus ac membris: yarius concinnat id a^r. 1110 proinde ubi se caelum quod nobis forte alienum commoyet atque aer inimicus serpere coepit^ 1120 ut nebula ac nubes paulatim repit et onme 1120 qua graditur conturbat et inmiutare coactat^ fit quoque ut^ in nostrum cum yenit denique caelum, 1115 corrumpat reddatque sui simile atque alienum. haec igitur subito clades noya pestilitasque 1125 202 VI aut in aquas cadit aut fruges persidit in ipsas 1125 aut alios hominum pastus pecudumque c3>atus^ aut etiam suspensa manet Tis aere in ipso^ 1120 et^ cum spirantes mixtas hinc ducimus auras^ illa quoque in corpus pariter sorbere necessest iiso consimili ratione venit bubus quoque saepe USO pestilitas et knigeris balantibus aegror. nec refert utrum nos in loca deTeniamus 1125 nobis adversa et caeli mutemus amictum^ an caelum nobis natura ultro corruptum iiss deferat aut aliquid quo non consuevimus uti^ 11B5 quod nos adventu possit temptare recenti. Haec ratio quondam morborum et mortifer aestus 1130 finibus in Cecropis funestos reddidit agros vastavitque vias^ exhausit civibus urbem. ii4o nam penitus veniens Aegypti finibus ortus^ lUO aera permensus multum camposque natantis, incubuit tandem popuio Pandionis omnL 1135 inde catervatim morbo mortique dabantur. principio caput incensum fervore gerebant lus et duplicis oculos suffusa luce rubentes. lliS sudabant etiam fauces intrinsecus atrae sanguinC; et ulceribus vocis via saepta coibat^ 1140 atque animi interpres manabat lingua eruore, debilitata malis^ motu gravis^ aspera tactu. iiso inde ubi per iauces pectns complerat et ipsum 1150 morbida vis in cor maestum confluxerat aegriS; onmia tum vero vitai claustra lababant 1145 spiritus ore foras taetrum volvebat odorem^ rancida quo perolent proiecta cadavera ritu. iiss atque animi prorsum vires totius et omne 1155 languebat corpus^ leti iam limine in ipso. intolerabilibusque malis erat anxius angor 1150 adsidue comes et gemitu commixta querella. singultusque frequens noctem per saepe diemqueiieo corripere adsidue nervos et membra coactans 1160 dissoluebat eos, defessos ante^ fatigans. VI 203 nec nimio cuiquam posses ardore tueri 1155 corporis in summo summam fervescere partem^ sed potius tepidum manibus proponere tactum iies et simul ulceribus quasi inustis omne rubere 1165 corpus^ ut est per membra sacer cum diditur ignis. intima pars hominum vero flagrabat ad ossa^ 1160 flagrabat stomacho flamma ut fornacibus intus. nil adeo posses cuiquam leve tenveque membris 1170 vertere in utilitatem, at ventiun et frigora semper. 1170 in fluvios partim gelidos ardentia morbo membra dabant^ nudum iacientes corpus in undas. ins 1165 multi praecipites lymphis putealibus alte 1178 inciderunt, ipso venientes ore patente: nu insedabiliter sitis arida^ corpora torrens^ 1175 1175 aequabat multum parvis umoribus imbrem. nec requies erat ulla mali: defessa iacebant il70 corpora. mussabat tacito medicina timore^ 1179 quippe patentia cum totiens ac nuntia mortis iiso lumina versarent oculorum expertia somno. 1180 multaque praeterea mortis tum signa dabantur: perturbata animi mens in maerore metuquC; 1175 triste supercilium; furiosus voltus et acer, soUicitae porro plenaeque sonoribus aures^ 1185 creber spiritus aut ingens raroque coortus^ 1185 sudorisque madens per collum splendidus umor^ tenvia sputa minuta^ croci contacta colore 1180 salsaque^ per fauces rauca vix edita tussi. in manibus vero nervi trabere et tremere artus u9o a pedibusque minutatim succedere frigus 1190 non dubitabat: item ad supremum denique tempus conpressae nareS; nasi primoris acumen 1185 tenve^ cavati oculi^ cava tempora^ frigida pellis duraque^ inhorrescens rictum, frons tenta tumebat. 1195 nec nimio rigida post artus morte iacebant. 1195 octavoque fere candenti lumine solis aut etiam nona reddebant lampade vitam. 1190 quorum siquis^ ut est^ vitarat funera leti^ 204 VI nlceribus taetris et nigra prolavie alvi 1200 posterins tamen hnnc tabes ietumque manebat^ 1200 aut etiam multus capitis cum saepe dolore comiptns sanguis expletis naribns ibat: 1196 hac hominis totae vires corpusque fluebat profluTium porro qui taetri sanguims acre uos exierat, tamen in nenros huic morbus et artus 1205 ibat et in partis genitalis corporis ipsas. et graviter partim metuentes iimina leti 1200 Tivebant ferro priyati parte yirili, et manibus sine nonnulli pedibusque manebant mo in Tita tamen, et perdebant lumina partim: 1210 usque adeo mortis metus his incesserat acer. atque etiam quosdam cepere obliyia rerum 1206 cunctarum, neque se possent cognoscere ut ipsi. multaque humi cum inhumata iacerent corpora supra isis corpoilbus^ tamen alituum genus atque ferarum 1215 aut procui absiliebat^ ut acrem exiret odorem^ aut; ubi gustarat^ languebat morte propinqua. 1210 nec tamen omnino temere illis solibus ulla comparebat avis^ nec tristia saecla ferarum ism exibant silris: languebant pleraque morbo 1220^1 moriebantur. cum primis fida canum vis strata riis animam ponebat in omnibus aegre: 1216 extorquebat enim vitam yis morbida membris. 1244 II incomitata rapi cemebant funera vasta; || lass nec ratio remedi conmiunis certa dabatur: nam quod ali dederat vitalis aeris auras i^^5Tolvere in ore licere et caeli templa tueri^ 1220 hoc aliis erat exitio letumque parabat. Illud in his rebus miserandum magnopere unum im aerumnabile erat^ quod ubi se quisque videbat implicitum morbo^ morti damnatus ut esset^ 12S0 deficiens animo maesto cum corde iacebat^ 1265 funera respectansque animam amittebat ibidem. quippe etenim nuUo cessabant tempore apisci isss ex aliis alios avidi contagia morbi^